بررسی شمع، عیب‌یابی موتور با کمک شمع

همان‌طور که در مقاله قبلی همه چیز در مورد شمع خودرو ذکر شد، شمع یکی از اجزا بسیار مهم در سیستم جرقه موتور به شمار می‌رود و عملکرد آن نقش بسیار حیاتی در کارکرد موتور دارد. به همین دلیل بررسی شمع خودرو و بازدید دوره‌ای آن علاوه بر اینکه به کیفیت کارکرد سیستم موتور کمک خواهد کرد باعث شناخت برخی از عیوب در سایر سیستم‌های مرتبط با موتور مانند سیستم سوخت‌رسانی، سیستم هوارسانی و سیستم روغن‌کاری نیز می‌شود. و همچنین با بررسی شمع می‌توان در برخی موارد به کیفیت سوخت مورد استفاده در خودرو پی برد. برطرف کردن عیوب شمع  با استفاده از  روش‌های مختلف سرویس و تنظیم به افزایش راندمان موتور منجر خواهد شد. در ادامه به این روش‌های و عیب‌یابی موتور پرداخته و در نهایت به سرویس شمع می‌پردازیم.

روش بررسی شمع خودرو

شمع‌ها هم مانند هر قطعه دیگر می‌توانند به دو روش کلی مورد بررسی قرار گیرند. این دو روش عمومی در جدول شکل 1  معرفی شده‌اند.

شکل 1- روش بررسی شمع

بررسی ظاهری شمع خودرو   

همان‌طور که ملاحظه می‌شود روش بررسی ظاهری یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای بررسی هر قطعه‌ای می‌باشد. در مورد شمع این بررسی بسیار بااهمیت و کارآمد است.
توجه کنید قبل از بازکردن شمع، اجازه دهید کمی موتور سرد شود.(شکل 2)

شکل 2- دمای موتور کم باشد

پس از بازکردن تمامی شمع‌ها، آنها را از نظر موارد زیر بررسی کنید.

بررسی عایق چینی شمع

وجود هر نوع شکستگی و ترک روی قسمت عایق چینی شمع باعث ایجاد برق‌دزدی در شمع می‌شود. شکل 3 این حالت را نشان می‌دهد.

a.جرقه در محل مناسب b. جرقه در محل نامناسب

شکل 3- تأثیر خرابی عایق چینی شمع

اگرچه گاهی این ترک‌ها بسیار ریز بوده و با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده نمی‌باشد اما به‌مرورزمان رد سوختگی روی عایق بجا می‌گذارد. شکل 4 این موارد را نشان می‌دهد.

شکل 4- شکستگی و سوختگی روی چینی شمع

اگر روی بخش چینی شمعی ترک یا شکستگی داشته باشد و قابل‌مشاهده باشد حتماً باید شمع تعویض شود.
اگر در محل تلاقی بخش فلزی شمع و چینی شمع حالت زرد شدن مطابق شکل 5 مشاهده شود نشانه نشتی کمپرس به این قسمت می‌باشد که دلیل آن خرابی رزوه یا واشر آب‌بندی شمع می‌باشد. در صورت مشاهده بهتر است شمع تعویض شود اگرچه در صورت امکان با تعویض واشر آب‌بندی ممکن است مشکل مرتفع شود.

شکل 5- زرد شدن چینی

بررسی رزوه شمع

   اگر شمع به‌صورت نادرست روی سرسیلندر بسته شود (رزوه به رزوه). این اتفاق باعث خرابی بخش رزوه شمع و البته رزوه روی سرسیلندر می‌شود. شکل 6 این حالت را نشان می‌دهد.

شکل 6- خرابی رزوه شمع

بررسی سر شمع

شرایط خوب و معمولی شمع خودرو

مطابق شكل 7 رنگ عايق سراميكی درون محفظه احتراق سفيد متمايل به خاكستری يا خاكستری متمايل به زرد يا قهوه ­ای می ­باشد.

شكل 7- شرايط خوب و معمولی شمع

در اين حالت وضعيت كار موتور و انتقال حرارت شمع مطلوب است. سيستم جرقه و سوخت­ رسانی نيز تنظيم مي­باشد. هيچ رسوبی از سوخت و روغن موتور روی شمع وجود ندارد و در كل بهترين وضعيت از كار موتور است.

وجود دوده کربن روی شمع

باتوجه‌به شكل 8 ، عايق سراميكی و الكترودهای شمع با لايه نازك و نرمی از دوده پوشيده شده است. اين عيب به علت غنی بودن مخلوط سوخت و هوا، كثيف بودن فيلتر هوا، (معيوب بودن ساسات اتوماتيك، استفاده زياد از ساسات دستی درخودرو های کاربراتوری)، پاشش حجم زیاد سوخت، سرد ماندن شمع و يا كوچك بودن عدد روی شمع مي­باشد كه در اينصورت بايد نسبت به رفع عيب اقدام نمود.

شكل 8- وجود دوده كربن روی شمع

 وجود روغن روی شمع

در اين وضعيت عايق سراميكی و الكترودها با لايه نازكي از روغن و دوده پوشيده مي­شوند. اين موضوع در شكل 9 مشاهده می­ شود.اين عيب به دليل وجود روغن در محفظه احتراق مي­باشد كه به دليل بالا بودن سطح روغن، خراب بودن رينگ­ها و معيوب شدن راهنمای سوپاپ­ها می­ باشد.
در موتورهای دو زمانه نيز كه روغن را با سوخت به جهت روغنكاری قطعات استفاده مي­كنند، وجود اين عيب نشانه اين است كه روغن مخلوط با سوخت زياد می باشد.

شكل 9- وجود روغن روی شمع

 وجود خاكستر روی شمع

لايه ضخيمی از خاكستر روغن و افزودنيهای سوخت، روي الكترودها و عايق سراميكي را پوشانده است كه در شكل 10 مشاهده مي­شود.اين عيب به علت وجود عناصر نامناسب در تركيبات روغن می­ باشد كه به صورت خاكستر، محفظه احتراق و شمع را می پوشاند.

شكل 10- وجود خاكستر روی شمع

قسمتی از الكترودهای شمع ذوب شده است

سطح الكترودها به صورت فرورفتگی و برجستگی درآمده است كه در شكل 11 مشاهده مي­گردد. ممكن است سطح ذوب شده ناشی از ذوب شدن شمع نباشد. اين مشكل به دليل بيش از حد گرم شدن شمع و در نتيجه ايجاد خودسوزی مي­باشد و يا به دليل معيوب بودن سوپاپ­ها، دلكو و يا نامناسب بودن كيفيت سوخت می ­باشد.

شكل 11- ذوب شدن الكترود شمع

پوسيدگی زياد در الكترود بدنه

در اين حالت فاصله هوايي زيادي به دليل فرسايش الكترودها بين الكترود مركزي و الكترود بدنه بوجود آمده است كه در شكل 12 ملاحظه مي­گردد اين عيب به دليل نامناسب بودن افزودني­های روغن و سوخت مي­باشد و يا به دليل حركت نامناسب مخلوط سوخت و هوا در اتاق احتراق و يا ضربه مي ­باشد

شكل 12- پوسيدگی الكترود بدنه شمع

تمامی موارد ذکر شده در بالا به‌صورت یک جدول در شکل 13 آماده است.

شکل 13 – بررسی سر شمع

سرویس و تنظیم شمع

  همان‌طور که اشاره شد سرویس و تنظیم دهانه شمع یکی از موارد ضروری در سرویس‌های موتور می‌باشد. شمع خودرو دارای عمر ۱۵۰۰۰ تا ۲۵۰۰۰ کیلومتر می­باشد. ولی در فاصلی هر ۵۰۰۰ کیلومتر یکبار باید باز شده و تمیز و بررسی گردد. البته این عدد در خودروهای متفاوت است. برای اطلاع از عدد دقیق زمان سرویس و بررسی حتماً به راهنمای مشتری خودرو مربوطه مراجعه شود.

قبل از تعمیر و تنظیم شمع خودرو مطابق شکل 14 مقاومت وایر شمع­ها را اندازه‌گیری کرده و با وایر شمع نو یا کاتالوگ مقایسه کنید. در صورت زیادشدن مقاومت، وایر شمع­ها را عوض کنید.

شكل 14- اندازه ­گيری مقاومت واير شمع

در مورد سرویس و تنظیم شمع نکات زیر را مدنظر داشته باشید:

طول رزوه شمع

همواره دقت داشته باشيد كه طول رزوه شمع خودرو با طول رزوه جای شمع در سرسيلندر برابر باشد. شكلهای نامناسب طول رزوه شمع در شكل 15 نمايش داده شده است.

a : طول رزوه شمع زياد است
b: طول رزوه شمع كوتاه است
c : طول زياد رزوه شمع به دليل عدم وجود واشر آب­بندی
d : كوتاه بودن طول رزوه شمع به دليل استفاده از واشر اضافی

شكل 15- اشكال نامناسب طول رزوه شمع

اگر طول رزوه شمع کوتاه باشد، جرقة ضعیف درون محفظه احتراق به وجود آمده و دمای شمع کمتر از حد مجاز C º 450 تا C º 850 بوده و رزوه ­های سرسيلندر سوخته و رسوب می­ گيرد به گونه ­ای كه بستن شمع نو مناسب با مشكل مواجه می­ شود. اگر طول رزوه شمع­ از حد مجاز بيشتر باشد، باعث گداخته شدن قسمت اضافی بدنه شمع و در نتيجه ذوب شدن رزوه های شمع و يا رسوب گرفتن و باز نشدن شمع مي­شود.
نکته مهم:عدم وجود واشر آب­بندی و يا استفاده از واشر اضافی نيز مناسب نمي­باشد. چرا كه طول رزوه شمع درون سرسيلندر كم و زياد مي­گردد. «حالت c و d از شكل 15

فاصله دهانه شمع (فیلر شمع)

فاصله هوايی بين الكترود بدنه و الكترود مركزی شمع برای خودروها با توجه به سيستم­های جرقه­ زنی مختلف بين ۵/۰ تا ۵/۱ ميلي­متر مي­باشد. در هر بار بررسی شمع، مطابق شكل 16 فاصله هوايی تنظيم گردد و پوسيدگی الكترود مركزی برطرف شود.

شكل 16- سرویس و تنظیم دهانه شمع خودرو و بررسی آن