تسمه تجهیزات جانبی یا تسمه دینام

وظیفه – انواع – استانداردها

در بخش انتقال توان با تسمه در مورد دلیل و انواع روش‌های آن مطالبی ارائه شد. تجهیزات جانبی موتور مانند دینام (آلترناتور)، پمپ هیدرولیک فرمان، کمپرسور کولر و در برخی خودروهای قدیمی واتر پمپ و پروانه موتور نیروی خود را از روش انتقال توان با تسمه از پولی میل‌لنگ دریافت می‌کنند. بنابراین عجیب نیست عملکرد تسمه دینام روی اجزای زیادی تاثیر گذار باشد. در این مقاله در مورد انواع تسمه تجهیزات جانبی یا تسمه دینام مطالبی ارائه خواهد شد.

تسمه دینام یا تسمه تجهیزات جانبی؟

باتوجه‌ به مقدمه، ممکن است این سؤال پیش بیاید که از بین این‌ همه دستگاه‌هایی که با تسمه تجهیزات جانبی متصل بودند چرا این تسمه به تسمه دینام معروف است. پاسخ این است که در موتورهای قدیمی بیشتر تجهیزات ذکر شده وجود نداشت در این خودروها دینام و واتر پمپ نیروی خود را توسط تسمه از پولی دریافت می‌کردند. به همین دلیل از قدیم این تسمه به تسمه دینام شناخته می‌شود. اگرچه تجهیزات بیشتری امروزه نیروی خود را از این تسمه دریافت می‌کنند که می‌توان گفت نام تسمه تجهیزات جانبی موتور (Serpentine belt) نام‌گذاری مناسب تری به شمار می‌رود.

وظیفه

انتقال توان میل لنگ به تجهیزات جانبی نصب شده روی موتور وظیفه اصلی تسمه تجهیزات جانبی به شمار می‌رود.

انواع تسمه دینام

شکل 1 انواع روش‌های دسته‌بندی تسمه دینام را نشان می‌دهد.

شکل 1- انواع تسمه دینام

در مقاله انتقال توان با تسمه توضیح داده شد که تسمه تجهیزات جانبی معمولاً از نوع ذوزنقه‌ای یا شیاردار استفاده می‌شود. در موتورهای بسیار قدیمی عموماً از نوع ذوزنقه‌ای ساده استفاده می‌شود. تسمه ذوزنقه‌ای با نام تسمه V شکل نیز شناخته می‌شود. اما احتمال لغزش , ساییدگی، شیشه‌ای شدن و بیرون زدن به‌صورت کلی خرابی در این تسمه‌ها نسبت به نوع شیاردار بسیار بیشتر است بنابراین در خودروهای نوع ذوزنقه‌ای ساده مشاهده نمی‌شود بلکه به‌جای آن از تسمه‌های ذوزنقه‌ای دندانه‌دار استفاده شد. شکل 2 این دو نوع تسمه V شکل را با هم از نظر ظاهر مقایسه می‌کند.

1- ذوزنقه‌ای ساده 2- ذوزنقه‌ای دندانه‌دار
شکل 2- تسمه ذوزنقه‌ای (V شکل)

اما در خودروهای امروزی تقریباً تمامی موتورها از تسمه دینام شیاردار استفاده می‌کنند. شکل 3 این نوع تسمه‌ها را نشان می‌دهد.

شکل 3- انواع تسمه‌های مورداستفاده برای تجهیزات جانبی موتور

معرفی اجزا تسمه تجهیزات جانبی یا تسمه دینام

تسمه‌های معمولاً از چندین بخش تشکیل می‌شوند یکی از اجزا اصلی در این تسمه‌ها رشته‌های افتی برای استحکام بیشتر این تسمه‌ها است. شکل 4 اجزا تسمه V شکل (ذوزنقه‌ای) را نشان می‌دهد.

1- لایه بالایی 2- لایه محافظ رشته‌ها 3- رشته‌های کششی 4- لایه الاستومری
شکل 4- اجزا تسمه از نوع ذوزنقه‌ای ساده / v-belt

تسمه از نوع دندانه‌دار کم عرض و تسمه شیاردار هم از نظر اجزا با تسمه V شکل یکسان هستند اما فقط لایه الاستومری شکل پروفیل متفاوتی دارد. شکل 5 و 6 این دو نوع تسمه را نشان می‌دهد.

شکل 5- اجزا تسمه ذوزنقه‌ای دندانه‌دار / Raw edge v-belt

شکل 6- اجزا تسمه شیاردار / ribbed v belt

روش شناسایی تسمه‌ها

باتوجه‌به وسعت دامنه کاربری تسمه‌ها در صنعت، استانداردهای مختلفی برای طبقه‌بندی تسمه‌ها وجود دارد. همه این استانداردها در خودرو کاربرد ندارند. در اینجا معروف‌ترین استانداردهای تسمه‌های مورداستفاده برای تجهیزات جانبی موتور معرفی می‌شود. آنچه در ادامه می‌آید یک روش دسته‌بندی است که شاید با شیوه معرفی شده در کاتالوگ تسمه‌های یک شرکت هم‌خوانی نداشته باشد.

طبقه‌بندی ابعادی

از نظر زاویه تسمه‌های ذوزنقه‌ای عموماً در دو زاویه 40 درجه و 38 درجه وجود دارند. جدول شکل 7 این دسته‌بندی را نشان می‌دهد.

شکل 7- دسته‌بندی تسمه V شکل از نظر زاویه

شکل 8- جدول ابعاد استاندارد برای تسمه ذوزنقه‌ای ساده

در تسمه‌های شیاردار زاویه تسمه شاخص مهمی به شمار نمی‌رود. جدول شکل 9 مشخصات تسمه شیاردار را نشان می‌دهد.

شکل 9- جدول استاندارد تسمه شیاردار

روش ذکر شده طبقه‌بندی تسمه‌ها عمومی با کاربری صنعتی است. روش دیگری که برای طبقه‌بندی تسمه‌ها استفاده می‌شود و کاربرد بیشتری در خودروها دارد در ادامه شرح داده می‌شود.

برای سهولت استفاده در خودروها تسمه‌های ذوزنقه‌ای یا همان V شکل طوری کدبندی می‌شوند که بتوان با توان به آن کد تسمه مناسب برای قسمت موردنظر انتخاب کرد. شکل 10 مشخصات و کدبندی تسمه‌های ذوزنقه‌ای مورداستفاده در خودرو را نشان می‌دهد.

شکل 10- مفهوم کد درج شده روی تسمه دینام خودرو از نوع V شکل

همانطور که ذکر شد تسمه‌های شیاردار امروزه جایگزین تسمه‌های V شکل در خودروها شده‌اند و کمتر تسمه از نوع ذوزنقه‌ای به‌عنوان تسمه تجهیزات جانبی استفاده می‌شود. شکل 11 جدول مشخصات تسمه شیاردار مورداستفاده در خودروها را نشان می‌دهد.

شکل 11- جدول مشخصات تسمه شیاردار

شکل 12- تسمه شیاردار دوطرفه با کد 6DPK1836 – ولو C70

آنچه ذکر شد انواع و اجزا و استانداردهای تسمه تجهیزات جانبی یا اصطلاحاً تسمه دینام بود. باتوجه‌به اهمیت مشکلات و خرابی‌های این تسمه در یک مقاله مجزا آثار و دلایل خرابی این تسمه بررسی خواهد شد.

نویسنده: مهندس بهروز خطیبی