همانطور که در مقاله سیستم اگزوز اشاره شد این مجموعه یکی از سیستمهای مهم در کنترل آلایندگیهای زیستمحیطی است. این آلایندهها شامل آلایندههای شیمیایی مربوط به گازهای خروجی مانند اکسیدهای نیتروژن، منو اکسید کربن و یا آلایندههای صوتی ناشی خروج پرفشار گازهای خروجی است. باتوجهبه اینکه در جهان امروز کاهش میزان آلایندگیهای زیستمحیطی خطمشی تمامی صنایع قرار گرفته است. اهمیت این سیستم در خودرو قابلپیشبینی است. در این مقاله در مورد روش عیبیابی سیستم اگزوز نکاتی ارائه خواهد شد. تا بر اساس آن بتوان عیوب این مجموعه پراهمیت را تشخیص تا به چگونه رفع آن اقدام کرد.
عیبیابی سیستم اگزوز
آنچه در این مقاله خواهید خواند…
روشهای بررسی سیستماگزوز
دلایل خرابی این سیستم
بررسی ظاهری سیستماگزوز
رفع عیوب این سیستم
روش بررسی سیستم اگزوز
همانطور که در مقاله روش عمومی عیبیابی خودرو اشاره شد. اگر به عیبیابی بهصورت سیستماتیک توجه شود، تمامی معایب و مشکلات مورد بررسی قرار خواهد گرفت و هیچ موردی دور از نظر نخواهند ماند. این کار اهمیت تفکر بررسی سیستمی در عیبیابی را نشان میدهد. شکل 1 مراحل بررسی سیستم اگزوز را نشان میدهد.
شکل 1- روش بررسی، عیبیابی و رفع عیب سیستماتیک
همانطور که در نمودار شکل 1 ملاحظه میشود بررسی همواره از سادهترین روشها شروع شده و پس از رفع عیب با کنترل نهایی پایان میپذیرد. درصورتیکه در کنترل نهایی مجدداً مشکلی مشاهده شد باید فرایند بررسی و رفع عیب بار دیگر انجام شود.
دلایل خرابی سیستم اگزوز
بهصورت عمومی برای قطعات هر سیستم طول عمری تعیین شده است. سیستم اگزوز نیز از این امر مستثنی نیست. در کنار اتمام طول عمر قطعات موارد زیر نیز میتواند سبب خرابشدن سیستم اگزوز شود. این عوامل عبارتند از:
- وجود بیش از حد رطوبت در هوا
- عدم استفاده از آلیاژهای ضدزنگ
- ضربههای ناشی از تصادف یا دستانداز
بررسی ظاهری سیستم اگزوز
بررسی ظاهری در سیستم اگزوز بسیار پرکاربرد است. بسیاری از علائم خرابی این سیستم با کمک حواس پنجگانه قابلبررسی است. شکل 2 برخی از مهمترین بررسیهای سیستم اگزوز را نشان میدهد.
شکل 2- بررسیهای ظاهری سیستم اگزوز
بررسی رنگ دود:
تغییرات رنگ دود اگزوز اگرچه عموماً نشانه خرابی در سایر بخشهای موتور است اما بهعنوان شناختهترین بررسی سیستم اگزوز معرفی میشود. رنگ گازهای خروجی شاخصی از سلامت یا عدم سلامت سیستم اگزوز در اختیار قرار نمیدهد. بلکه نشاندهنده وجود مشکل در سیستم مدیریت موتور (سوخت و جرقه) یا مشکل مکانیکی موتور و یا سیستم هوارسانی یا سوخترسانی خودرو است. جدول شکل 3 ارتباط رنگ دود با خرابیهای سیستمی را نشان میدهد.
شکل 3- جدول ارتباط رنگ دود با مشکلات احتمالی
همانطور که مشاهده شد تقریباً هیچکدام از موارد به خرابی در خود سیستم اگزوز اشارهای ندارد.
بررسی صدا:
شناختهشدهترین روش بررسی سیستم اگزوز بررسی صدای آن است. فیلم کوتاه زیر نمونهای از بررسی و تشخیص خرابی در سیستم اگزوز از روی تغییر صدا آن است.
فیلم بررسی صدا سیستم اگزوز
بهصورت کلی وجود شکستگی یا سوراخ در مدار اگزوز مانند انباره و حصیری، اگزوز یا لولههای انتقال یکنواختی حرکت گازهای خروجی در مسیر را از بین میبرد بنابراین صدای شنیده شده بهصورت نوسانی خواهد بود.
نکته: توجه کنید صدای شنیده شده در فیلم مخصوص یک نوع موتور است و با تغییر موتور یا نوع خرابی صدا میتواند متفاوت باشد.
تغییر صدای اگزوز میتواند در زمان گاز دادن و یا رهاکردن ناگهانی پدال گاز بهتر تشخیص داده شود.
بررسی وجود دوده:
یکی از بهترین روشها برای تشخیص خرابی در سیستماگزوز، بررسی وجود دوده در مسیر از مانیفولد دود تا لوله خروجی است. مشاهده دوده نشانه شل بودن اتصالات پیچومهرهای یا جوشکاری نامناسب و یا شکستگی در بخش موردنظر است. شکل 4 نمونههای از این مشکلات را نشان میدهد.
شکل 4- نمونه آثار دود در اطراف مانیفولد دود
نکته: مشاهده دوده در انتهای خروجی لوله اگزوز نشانه خرابی سیستم اگزوز نیست بلکه معمولاً مشکل تنظیم نبودن سوخت یا جرقه را نشان میدهد.
بررسی دفرمه شدن: هرگونه ضربه بر روی مجموعه اگزوز باعث ایجاد لهیدگی و شکستگی در مجموعه خواهد شد. شکل 5 برخی از این موارد را نشان میدهد.
شکل 5- بررسی صدمه دیدن اجزا مدار اگزوز
لهشدگی در مدار باعث ایجاد مقاومت در مسیر عبور گازهای خروجی شده و در نتیجه علاوه بر ایجاد فشار روی موتور، صدا گازهای خروجی را نیز تغییر میدهد.
بررسی با ابزار
با ابزارهای مختلفی میتوان عملکرد سیستم اگزوز را بررسی کرد. شکل 6 برخی از این آزمایشها را نشان میدهد.
شکل 6 – انواع روشهای بررسی با ابزار
بررسی دما:
یکی از روشهای بررسی عملکرد اجزا سیستم اگزوز بررسی دمای طرفین مبدل کاتالیستی است. این کار عملکرد کاتالیست را مورد بررسی قرار میدهد. شکل 7 این فرایند را نشان میدهد.
شکل 7 – بررسی دمای ورودی و خروجی کاتالیست
همانطور در شکل 7 مشاهده میشود با استفاده از دماسنج لیزری دمای ابتدا و انتهای مبدل کاتالیستی اندازهگیری میشود. دمای ورودی کمی کمتر از دمای خروجی است. دلیل این اتفاق باریک بودن مجرا در مبدل کاتالیستی است البته این اختلاف نباید از حدی بیشتر باشد
30~100=دمای ورودی – دمای خروجی
همانطور که در رابطه بالا مشاهده میشود. اختلاف دمای ورودی و خروجی بین 30 الی 100 درجه سانتیگراد باید باشد. درصورتیکه اختلاف دما دو بخش بیش از 100 درجه و یا کمتر از 30 درجه باشد نشانه وجود مشکل در مبدل کاتالیستی است.
بررسی فشار:
یکی دیگر از روشهای بررسی سیستم اگزوز بررسی فشار موجود در مدار اگزوز است. این فشار تحت عنوان back pressure شناخته میشود. معمولاً برای این کار سنسور اکسیژن بالا-دستی را از محل خود خارج کرده و بجای آن گیج فشار سنج متناسب بسته میشود.شکل 8 این فرایند را نشان میدهد.
1-گیج فشار 2- سنسور اکسیژن (بالادستی) 3- لوله اگزوز
شکل 8- نحوه اتصال گیج فشار برای اندازه گیری backpressure
اگر گرفتگی در مدار اگزوز وجود داشته باشد فشار بالا میرود. در دور آرام فشار نرمال باید در محدوده 10 Kpa (1.5 psi) باشد و در دور بالا 2000 الی 2500 دور در دقیقه باید در محدود 15 Kpa (2.5 psi) باشد. جدول شکل 9 وجود عیب را نشان میدهد.
شکل 9- بررسی وجود گرفتگی در مدار اگزوز
گرفتگی در مدار اگزوز به دلایل مختلف ایجاد میشود مهمترین دلیل خرابی مبدل کاتالیستی است. دلیل دیگر گرفتگی در مدار اگزوز پرشدن انباره های اگزوز است.
بررسی پارامترها با دیاگ:
متناسب با سیستم مدیریت موتور پارامترهای مختلفی را میتوان مورد بررسی قرارداد. سادهترین آنها پارامترهای سنسور اکسیژن پاییندستی است. بررسی پارامترهای این سنسور میتواند به تشخیص عملکرد مبدل کاتالیستی منجر شود. در مقاله عیبیابی سنسور اکسیژن به صورت کامل بررسی مورد نظر شرح داده شده است.
یکی دیگر از پارامترهایی که در تشخیص عملکرد سیستماگزوز مؤثر است اما به آن کمتر توجه میشود پارامترهای مربوط به سنسور Map است. با کمک اطلاعات سنسور مپ میتوانید بدون بستن فشارسنج به مسیر اگزوز بیش از حد بودن back pressure را تشخیص دهید. در مقاله عیبیابی با کمک سنسور مپ ( مورد 5) این مطلب معرفی شده است اما به صورت مختصر باید گفت افت شدید فشار در مانیفولد هوا در لحظه فشرده شدن گاز نشانه ایجاد گرفتگی در مدار سیستم اگزوز است.
بررسی و آنالیز گازهای خروجی:
با استفاده از دستگاه آنالیز گازهای خروجی میتوان عملکرد سیستماگزوز، مدیریت سوخت و جرقه، سیستم سوخترسانی و هوارسانی را مورد بررسی قرار داد. این کار با استفاده دستگاه آنالیز گازهای خروجی انجام میشود. این دستگاه در ایران به دستگاه 4 گاز یا 5 گاز شناخته میشود. شکل 10 نمونهای از این دستگاه را نشان میدهد.
شکل 10- نمونه دستگاه آنالیز گازهای خروجی (4 گاز)
باتوجهبه اهمیت استفاده از دستگاه آنالیز گازهای خروجی بررسی پارامترهای این دستگاه در مقالههای مجزا ذکر خواهد شد. اگر به برگه معاینه فنی خودروها توجه کنید نتایج حاصل از این آزمایش روی آن درج میشود.
شکل 11- نمونه برگه معاینه فنی – بخش آنالیز گازهای خروجی موتور
نتایج آزمایش با دستگاه آنالیز گازهای خروجی بهصورت دقیق مشکل سیستماگزوز را نشان نمیدهد بلکه نشان میدهد در مسیر سوخت و هوا از ابتدا تا انتها مشکلی وجود دارد که با بررسی بخش به بخش و همینطور توجه به پارامترهای نشاندادهشده توسط دستگاه عیبیاب، به عیوب موردنظر دسترسی پیدا کرد
رفع عیب اگزوز
رفع عیب در سیستماگزوز بهتر است با روش تعویض قطعات انجام شود. اما قبل از تعویض معمولاً دو روش آچارکشی و ترمیم (عموماً جوشکاری) نیز در بازار تعمیرات انجام میشود. تصاویر شکل 12 بخشی از فرایند تعمیرات را نشان میدهد.
شکل 12 – برخی از مراحل تعویض و تعویض سیستم اگزوز
آنچه در این مقاله ذکر شد مراحل عمومی بررسی و عیب یابی سیستماگزوز است. برای اطلاعات دقیق تر و انجام عیب یابی صحیح تر مراجعه به کتاب راهنمای تعمیراتی خودرو مربوطه الزامی است.
نویسنده : مهندس بهروز خطیبی