پلاستیگیج و کاربرد آن

به همراه آموزش مرحله‌به‌مرحله استفاده از آن

پلاستیگیج ابزاری کارآمد برای اندازه‌گیری میزان لقی یاتاقانهای موتور محسوب می‌گردد. یکی از معایبی که در قسمت‌های مختلف سیستم‌های مکانیکی مانند موتور رخ می‌دهد، به‌هم‌خوردن میزان لقی بین دو قطعه مکانیکی است. این موضوع به دلایل مختلفی مانند ساییدگی، شل شدن پیچ‌ومهره‌ها، یا سایر خرابی‌های ممکن در این‌گونه سیستم‌ها می‌باشد.
در واقع میزان لقی بین دو قطعه باید کاملاً دقیق و حساب شده باشد، لقی بیش از حد (شل بودن) و لقی کمتر از حد مجاز (سفت بودن) هر دو اثر تخریبی در عملکرد سیستم مکانیکی دارند. ابزارهای مختلفی برای اندازه‌گیری میزان لقی و یا کنترل آن وجود دارد که دراین بین پلاستیگیج دارای دقت و سرعت عمل بیشتری می باشد.

پلاستیگیج Plastigauge چیست

 همان‌طور که ذکر شد یکی از ابزار کنترل فاصله (خلاصی یا لقی) بین دو قطعه مکانیکی است. در واقع پلاستیگیج از نظر ظاهری یک نخ پلاستیکی است. شکل 1 نوعی از آن را نشان می‌دهد.

شکل  1- نوعی پلاستیگیج

انواع Plastigauge

 پلاستیگیج‌ها معمولاً در سایزهای مختلف برای اندازه‌گیری لقی‌های مختلف طراحی می‌شوند. این محدوده عملکرد روی کاور کاغذی پلاستیگیج‌ها درج می‌شود. شکل 2 این مورد را نشان می‌دهد.

شکل 2- محدوده عملکرد لقی plastigauge

پلاستیگیج نشان‌ داده‌ شده در شکل 2 لقی بین 0.051  الی 0.152 میلیمتر (پنجاه و یک هزارم الی صد و پنجاه و دو هزارم میلیمتر) را می‌تواند کنترل کند. برای کنترل اندازه‌گیری‌های کمتر یا بیشتر از اعداد ذکر شده نمی‌توان از این ابزار استفاده کرد بلکه باید در نوع دیگری که محدوده موردنظر ما را می‌تواند بررسی کند استفاده شود.

رنگ‌بندی پلاستیگیج

برای سهولت در استفاده از آن و تشخیص راحت‌تر محدوده عملکرد، پلاستیگیج‌ها کدبندی و رنگ‌بندی می‌شوند. شرکت‌های تولیدکننده این ابزار  عموماً روش کدبندی مخصوص به خود را دارند. جدول 1 دو نوع کدبندی و رنگ‌بندی پلاستیگیج‌ها که در خودروها کاربرد بیشتری دارند معرفی می‌شوند.

جدول 1- کدبندی متداول plastigauge

مجموعه کدبندی از نوع MP و PL در بازار ایران در دسترس تر می‌باشند. ممکن است plastigauge مورد استفاده کد SP داشته باشد که این نوع کد از نظر رنگ‌بندی و محدوده مورداستفاده مانند کد MP است. اگر پلاستیگیج در دسترس شما از انواع ذکر شده نمی‌باشد. حتما به متن درج شده روی شابلون آن پلاستیگیج توجه کنید تا بتوانید محدوده قابل‌استفاده از آن پلاستیگیج را بیابید. جدول 2 نحوه رنگ بندی  از نوع MP را نشان میدهد.

جدول 2- نحوه رنگ‌بندی پلاستیگیج از نوع MP

روش استفاده از جدول: با مراجعه به کتاب راهنمای تعمیرات بخش موردنظر (مثلاً تعمیر سر سیلندر بخش میل سوپاپ یا تعمیر بلوکه سیلندر بخش تعمیر میل‌لنگ) محدوده لقی مجاز مشخص شود سپس با انتخاب نوع پلاستیگیج رنگ و محدوده کنترل قابل‌استفاده در آن مشخص می‌شود.

جدول 3 نحوه رنگ‌بندی پلاستیگیج از نوع PL را نشان میدهد.

جدول 3- رنگ‌بندی plastigauge از نوع PL

کاربرد plastigauge

خودرو دارای قطعات مکانیکی زیادی است برای کنترل لقی بین آنها از این ابزار (plastigauge) استفاده می‌شود. نکته قابل اهمیت آن است که زمانی از پلاستیگیج استفاده می‌کنیم که امکان استفاده از سایر ابزار کنترل اندازه وجود ندارد و یا استفاده از آن‌ها زمان و دقت بیشتری نیاز دارد. به‌عنوان‌مثال برای کنترل لقی بین سوپاپ و بادامک (فیلر کردن یا شیم گزاری) از پلاستیگیج استفاده نمی‌شود.
چون با کمک فیلر می‌توان این کنترل را به‌سهولت و سرعت بیشتری انجام داد. اما برای کنترل لقی شعاعی بین میل‌لنگ و یاتاقان‌ها یا کنترل لقی شعاعی بین میل سوپاپ و یاتاقان آن روی سرسیلندر که امکان استفاده از فیلر در زمان بسته‌شدن آنها نیست استفاده کرد. در ادامه مثالی جهت کاربرد این ابزار برای اندازه‌گیری لقی شعاعی میل‌لنگ توضیح داده می‌شود.

کنترل لقی میل‌لنگ با کمک پلاستیگیج

1- پس از پیاده‌سازی موتور، نیم موتور را روی استند مناسب نصب کنید و یاتاقان‌های ثابت را در محل خود قرار دهید. (شکل 3)

شکل 3- بستن یاتاقان‌های ثابت

2-میل‌لنگ را در محل خود قرار دهید. (شکل 4)

شکل 4- قراردادن میل‌لنگ

3-محل قرارگیری یاتاقان‌ها را کاملاً تمیز کنید

شکل 5- تمیزکردن محل قرارگیری یاتاقان ثابت

4-تکه‌ای از پلاستیگیج را روی محل قرارگیری یاتاقان ثابت قرار دهید. (شکل 6)

شکل 6- قرار دادن نخ پلاستیگیج روی میل‌لنگ

5-از سالم و تمیز بودن پیچ‌های یاتاقان ثابت مطمئن شوید. دلیل این کار جلوگیری از اعمال گشتاور اضافی و در نتیجه جلوگیری از له شدن نامناسب نخ این ابزار است. (شکل 7)

شکل 7- تمیزکردن پیچ‌ومهره

6-با گشتاور توصیه شده (باتوجه‌به راهنمای سرویس و نگهداری) کپه یاتاقان را محکم کنید. پس از محکم کردن تمامی کپه یاتاقان‌ها آنها را بر اساس راهنمای تعمیرات شل و سپس باز کنید. (شکل 8)

شکل 8- محکم و بازکردن کپه یاتاقان ثابت

7-کپه یاتاقان ثابت را جدا کنید . (شکل 9)

شکل 9- جداکردن کپه یاتاقان‌ها

8-با کمک شاخص ضخامت لهیدگی پلاستیگیج را اندازه بگیرید . (شکل 10)

شکل 10- مقایسه له‌شدگی نخ plastigauge با شاخص آن

9-پلاستیگیج را جدا کنید و محل قرارگیری آن را کاملاً تمیز کنید. (شکل 11)

شکل 10- تمیزکردن آثار این ابزار

10- یاتاقان مناسب بر اساس کتاب راهنمای تعمیرات موتور موردنظر را انتخاب کنید. به‌عنوان نمونه یک نوع انتخاب یاتاقان بر اساس کتاب راهنمای تعمیرات موتور XU7 در شکل زیر نشان داده می‌شود. توجه شود همه خودروها باید بر اساس کتاب تعمیرات خود یاتاقان گذاری و انتخاب یاتاقان انجام شود. شکل زیر فقط یک نمونه جهت آشنایی است. (جدول 4)

جدول 4- انتخاب یاتاقان بر اساس نتایج پلاستیگیج – موتور XU7

11-میل‌لنگ را جدا کرده پس از نتیجه‌گیری مناسب و اعمال تغییرات لازم یاتاقان‌ها را روغن‌کاری کنید.(شکل 11)

شکل 11- روغن‌کاری سطح یاتاقان ثابت

12-میل‌لنگ را در محل خود قرار دهید و با گشتاور مناسب پیچ‌ها را (مطابق روش صحیح نصب کردن) ببندید. (شکل 12)

شکل 12- بستن میل‌لنگ بر اساس رویه استاندارد

رویه کنترل روی یاتاقان متحرک یا میل سوپاپ نیز می‌تواند مطابق رویه بالا انجام شود. شکل 13 و 14 بررسی روی یاتاقان متحرک و میل سوپاپ نشان می‌دهد.

شکل 13 – بررسی یاتاقان متحرک با پلاستیگیج

شکل 14- بررسی میل لقی میل سوپاپ

آنچه در این مقاله آمد روش کنترل لقی با استفاده از پلاستیگیج بود. البته می‌توان این کار را با استفاده از میکرومتر داخل سنج و میکرومتر خارج سنج و تطبیق اعداد مشاهده شده نیز انجام داد. استفاده از هرکدام از این دو روش مزایا و معایب مربوط به خود را دارد. در برخی از کتاب راهنمای تعمیرات هر دو روش و در برخی فقط یک روش به‌عنوان روش مورد قبول در آن نوع خودرو معرفی شده است؛ بنابراین بررسی کتاب راهنمای تعمیرات برای انتخاب روش بسیار ضروری می‌باشد.

نویسنده : مهندس بهروز خطیبی