تنظیم لقی سوپاپ به روش شیم گیری

یکی از فعالیت‌های یک تعمیرکار، انجام تنظیمات ضروری در خودرو است. تنظیم لقی مکانیزم سوپاپ به روشهای مختلفی انجام میشود که یکی از این روش‌ها شیم‌ گیری است. در این مقاله با مفهوم شیم گیری و روش آن آشنا خواهید شد.

تنظیم لقی به روش شیم گیری

در بخش انواع مکانیزم حرکت سوپاپ به ساختار مکانیزم حرکت سوپاپ اشاره شد و به صورت ساده دلیل وجود خلاصی (لقی) این مکانیزم تشریح شد. سپس به انواع روش‌های تنظیم این لقی اشاره شد. در تنظیم دستی خلاصی روش‌های فیلر‌گیری و تنظیم پیچ و مهره‌ای و شیم گیری معرفی شدند .
در مقاله های تایمینگ و فیلرگیری و نحوه تنظیم لقی سوپاپ به روش تنظیم لقی با کمک فیلر‌گیری و تنظیم پیچ و مهره‌ای اشاره شد.با توجه به اینکه قطعات پیچ و مهره‌ای روی موتور به دلیل اینکه در معرض نوسانات زیادی قرار دارند احتمال شل شدن این اتصالات وجود دارد و اگر برای تنظیم لقی مکانیزم سوپاپ از این روش استفاده شود، احتمال از تنظیم خارج شدن آن پس از مدتی وجوددارد.
برخی خودرو سازها از روش دیگری برای تنظیم خلاصی این مکانیزم استفاده کردند، که به روش شیم گیری شناخته میشود. دقت روش شیم‌ گیری بیشتر، و از تنظیم خارج شدن آن دیرتر از روش فیلرگیری و تنظیم پیچ و مهره‌ای است .

شیم چیست؟

همان طور که در شکل 1 مشاهده می‌کنید شیم جرم فلزی استوانه‌ای شکل بسیار کوچکی است. در واقع شیم یک واشر با ضخامت دقیق و مشخص است که برای تنظبم فاصله های مختلف از جمله تنظیم فاصله در مکانیزم سوپاپ مورد استفاده قرار میگیرد . شیم ها در ضخامت‌ها و قطرهای مختلف برای انجام فرایند تنظبم در بازار وجود دارد. با اندازه‌های متفاوت که زیر استکان تاپیت جهت تنظیم میزان لقی یا همان فیلر مورد نظر گذاشته می‌شود.

دوره آموزشی تعمیر و عیب یابی موتور خودروهای داخلی

شکل 1- نمونه های از انواع شیم

محل قرار گرفتن شیم

همانطور که قبلا اشاره شد مکانیزم های مختلفی برای حرکت سوپاپ وجود دارد. یکی از معروف‌ترین مکانیزم‌ها در شکل 2 مشاهده میشود.

1-بادامک 2-استکان تاپیت 3-فنر سوپاپ 4-سوپاپ
A: لقی مجاز
شکل 2 – نوعی مکانیزم حرکت سوپاپ

برای تنظیم لقی مجاز نشان داده شده در شکل 2 از شیم استفاده میشود. محل قرار گرفتن شیم معمولا در قسمت بالا یا زیر استکانی است . شکل 3 نمونه‌ای از محل قرار گرفتن شیم در زیر استکانی را نشان میدهد.

1- ارتفاع بادامک 2- استکان تایپیت 3- نشیمن گاه فنر سوپاپ 4-نشیمن گاه پایینی سوپاپ
5- سوپاپ 6- نشیمت گاه سوپاپ 7- ساق سوپاپ 8- گاید 9-فنر سوپاپ 10- شیم 11- محور میل سوپاپ 12- بادامک
شکل 3- اجزا مکانیزم سوپاپ و محل قرار گرفتن شیم

البته در همه موتورها شیم زیر مطابق شکل 3 قرار نمیگیرد. متناسب با طراحی میتواند در جای دیگری مطابق شکل 4 قرار گیرد.

شکل 4- نوع دیگری از شیم زیر

در برخی موتور ها شیم مطابق شکل 4 روی قسمت بالایی ساق و بشقابک سوپاپ قرار میگیرد. شکل 5 نمونه واقعی این شیم را نشان می دهد.

شکل 5- نوعی شیم زیر و محل نصب آن

فرایند تنظیم خلاصی در نوع شیم زیر طولانی و زمان بر است بر این اساس برخی موتورها محل نصب شیم بالای استکانی در نظر گرفته شده است. (شکل 6)

شکل 6- محل قرار گرفتن شیم رو

شکل 7- اثر دور بالا روی شیم رو

اگرچه در شیم رو احتمال بروز مشکل بیشتر است اما همانطور که اشاره شد سهولت در تعمیرات سبب استفاده از این روش در برخی موتورها میشود.

روش شیم گیری موتور

شیم گیری یکی از مرسوم ترین عملیات مکانیکی است،که در تنظیم کردن میزان لقی بین سوپاپ و بادامک در موتورهایی احتراق داخلی انجام می گیرد.
در این مقاله نحوه شیم گذاری موتور 8 سوپاپ xu7 ( موتور XU7 چیست ) به عنوان نمونه تشریح میشود. شیم در این نوع موتور از نوع ساده زیر استکانی است.
برای این کار ابتدا می‌بایست دسترسی به میل بادامک داشته باشیم. پس باید در سوپاپ (قالپاق در سوپاپ) را باز کنیم و سپس موتور را به دوران درآوریم.
مرحله اول فیلرگیری وضعیت موجود
این بخش از کار با روش فیلرگیری و تنظیم پیچ و مهره‌ای یکسان است. باید ابتدا میزان خلاصی موجود در مکانیزم حرکت سوپاپ اندازه‌گیری شود . برای اینکه از ایجاد حالت قیچی و اندازه‌گیری لقی بر اساس نحوه فیلرگیری سوپاپ‌ها استفاده میشود.
غیر از روش قیچی کردن سوپاپ ها میتوان از رویه‌های دیگری که همان حالت را ایجاد میکنند نیز استفاده شود.
یکی از این روش‌ها نیز در ادامه تشریح میشود. سوپاپ‌ها را در حالت بسته قرار دهیم. سپس به آرامی موتور چرخانده شود تا سوپاپ برای این کار از جدول شکل 8 که روش توصیه شده در راهنمای تعمیرات است استفاده می‌کنیم.

شکل 8-جدول روش انتخاب سوپاپی که باید فیلرگیری شود

همان طور که در جدول شکل 8 مشاهده می کنید..برای فیلرگیری سوپاپ هوای سیلندر 3 و سوپاپ دود سیلندر 4 ابتدا می بایست .سوپاپ دود سیلندر 1 را در حالت باز قرار دهیم .سپس با ابزار مخصوص (فیلر) مانند شکل شماره 8 میزان لقی مجاز را برای سوپاپ هوای سیلندر 3 و سوپاپ دود سیلندر 4 را اندازه‌گیری و آن را با اندازه مجاز مطابقت می دهیم.(هوا 20/0 mm ، دود 40/0mm)

1. اگر اندازه به دست آمده با اندازه استاندارد برابر بود. یعنی شیم آن سوپاپ نیاز به تغییر ندارد
2. اگر اندازه به دست آمده کمتر از اندازه استاندارد بود، نشان دهنده این است که ضخامت شیم زیر استکان تاپیت ضخیم بوده و می بایست از شیم نازک تری در آن سوپاپ استفاده کرد.
3. اگر اندازه به دست آمده بزرگتر از اندازه استاندارد بود, نشان دهنده این است که ضخامت شیم زیر استکان تایپیت نازک بوده و می بایست از شیم ضخیم‌تری در آن سوپاپ استفاده کرد.

شکل 9 روش فیلر زدن را نشان میدهد.

شکل 9 – اندازه گیری میزان لقی (فیلر) سوپاپ‌ها

برای درک بهتر شیم‌گیری جدول شماره 9 مثالی را در این مورد نشان می‌دهد.

شکل 10- جدول نمونه شیم گذاری

عیوب شایع شیم گذاری(فیلرگیری)

1-عدم کشش موتور خودرو و کاهش راندمان موتور

در موتورهای که نیاز به شیم گذاری دارند در صورت شل بودن شیم یا همان فیلر( افزایش اندازه لقی بین استکان تایپیت با بادامک)
این موضوع به دلیل این که زمان باز شدن سوپاپ کاهش یافته .راندمان حجمی موتور کاهش می یابد و باعث ایجاد سر و صدای(تیک تیک) فراوان از قسمت سرسیلندر می شود و در طولانی مدت همان طور که در شکل 11 مشاهده میشود باعث سایش و خوردگی بادامک‌ها و استکان تایپیت‌ها می‌شود.

شکل 11- ساییدگی بادامک

2- گرم شدن بیش از اندازه موتور و سوختن سوپاپ‌ها

در بسیاری از موارد به دلیل شیم گیری اشتباه و سفت بودن شیم یا فیلر (کاهش اندازه لقی بین استکان تاپیت با بادامک).
سوپاپ ها زودتر از زمان مقرر بسته شوند.این امر باعث گرم شدن موتور و یا حتی سوخت سوپاپ‌های دود و کارکرد دائمی موتور فن خنک کاری می‌شود.

شکل 12- گرم شدن موتور به دلیل شیم گیری اشتباه

نویسنده: مهندس بهروز خطیبی