برگه حفاظت و ایمنی مواد MSDS

 و اهمیت آن

در دنیای امروز اهمیت نیروی کار بسیار بالا است. به همین دلیل سلامت نیروی کار از اولویت‌های هر فعالیت اقتصادی است. رعایت نکات ایمنی در سلامت نیروی کار تأثیر فراوانی دارد. یکی از مواردی که در ایمنی مؤثر است، اطلاع از برگه‌های حافظت و ایمنی مواد MSDS است. در این مقاله به شرح مفهوم برگه MSDS و اهمیت آن در مشاغل مرتبط با مکانیک  (دوره آموزشی مکانیک خودرو در دانشگاه صنعتی شریف ) خودرو پرداخته می‌شود.

برگه MSDS چیست؟

MSDS مخفف عبارت (Material Safety Data Sheets) است که به فارسی برگه حافظت و ایمنی مواد ترجمه شده است. در واقع به‌صورت بسیار خلاصه برگه MSDS یک راهنمای ساده شامل خواص فیزیکی و شیمیایی مواد مختلف است که در آن خطرات بالقوه کار با این مواد اشاره شده و در کنار اشاره به این خطرات شیوه‌های برخورد با آن خطرات در صورت وقوع به ساده‌ترین شکل ممکن به‌طوری که برای همه قابل‌فهم باشد.
نکته: در برخی موارد برگه‌های اطلاعات و ایمنی به‌صورت SDS نمایش داده می‌شود. عموماً این اتفاق در برگه‌های شرکت‌های تولید محصولات شیمیایی ممکن است مشاهده شود.

چرا باید از اطلاعات برگه MSDS مطلع باشیم ؟

به سؤالات زیر توجه کنید.
هنگام خوردن گازوئیل چه باید کرد؟
در صورت استشمام اسیدسولفوریک (برای تولید آب باتری) چه اتفاقی می‌افتد؟ و برای مقابله با آثار آن چه باید کرد؟
اگر بنزین به چشم پاشیده شد آیا خطرناک است؟ در صورت وقوع چه باید کرد؟
ریخته شدن روغن ترمز روی پوست آیا ایجاد مشکل می‌کند؟
نشت گاز سیستم تهویه (کولر) برای سرنشینان مضر است؟
در صورت خوردن ضد یخ، چه عکس‌العملی باید نشان داده شود؟
سؤالات بالا فقط بخش کوچکی از سؤالاتی است که در مورد مواد مورداستفاده در خودرو ممکن است به وجود آید. گاهی عدم اطلاع از پاسخ این‌گونه سؤالات، سبب اتفاقات جبران‌ناپذیری برای سلامت فرد می‌شود از سوی دیگر نیز ممکن است برخی موارد سبب احساس ترس بی‌مورد شود. درحالی‌که دانستن این اطلاعات سبب می‌شود در مواجه با آن با آرامش بیشتری برخورد شود.
در کنار موارد مرتبط با کاربری، اطلاعات دیگری مانند روش نگهداری و ذخیره ماده نیز اهمیت فراوانی دارد. سؤالاتی ازاین‌قبیل
چگونه روغن‌سوخته را نگهداری کنم؟
دمای مناسب نگهداری کپسول شارژ گاز کولر چگونه است؟
آیا نگهداری اسپری شستشوی انژکتور در صندوق عقب در تابستان بدون مشکل است؟
به‌صورت کلی در برگه اطلاعات و ایمنی مواد مطالب زیر درج می‌شود. (شکل 1)

شکل 1- اطلاعات اساسی در برگه MSDS

بخش‌های برگه MSDS

راهنمای MSDS دارای بخش‌های مختلفی است که در شکل 2 این اجزا را نشان می‌دهد.

شکل 2- بخش‌های برگه MSDS

همانطور که در شکل 2 ملاحظه می‌شود برگه‌های MSDS دارای اطلاعات بسیار ارزشمندی در مورد مواد مختلف ارائه می‌دهد که به ترتیب هرکدام توضیح داده می‌شود.
برخی از اطلاعانت مندرج در MSDS مانند مواد تشکیل دهنده شاید برای برخی از مشاغل در حوزه خودرو در اولویت نیاشد بنابراین در این مقاله نکات مهم‌تر درج خواهد شد.

شناسایی خطرات و نماد لوزی خطر

یکی از بخش‌های بسیار مهم در برگه‌های حفاظت و ایمنی مواد، بخش شناسایی مخاطرات کار با آن ماده است. به روش‌های مختلفی این اطلاعات در برگه ایمنی معرفی می‌شوند. یکی از بهترین روش‌ها استفاده از لوزی خطر است. شکل 3 لوزی خطر را نشان می‌دهد.

شکل 3- لوزی خطر و اجزا آن

همانطور که مشاهده می‌شود لوزی خطر با چهار رنگ قرمز، زرد، آبی و سفید مشخص شده‌اند. هر رنگ مفهوم خاصی را بیان می‌کند. رنگ قرمز اطلاع‌رسانی در مورد خطرات مرتبط با آتش‌سوزی آن ماده را نشان می‌دهد. رنگ آبی اطلاعات مخاطرات مرتبط با سلامت فرد را اطلاع می‌دهد. رنگ زرد درجه واکنش‌پذیری آن ماده را بیان می‌کند که در نحوه استفاده و نگهداری آن بسیار مهم است.
رنگ سفید نشان می‌دهد آیا می‌توان برای کنترل مخاطرات آن از آب استفاده کرد یا خیر. داخل هر بخش اعدادی بین 0 تا 4 درج می‌شود که سطح موارد مربوطه را نشان می‌دهد. جدول 4 مفاهیم اعداد را در هر بخش مشخص می‌کند.

شکل 4- جدول مفهوم رنگ‌ها در لوزی خطر

شکل 5 نمونه‌ای از لوزی خطر را برای نوعی بنزین نشان می‌دهد.

شکل 5- لوزی خطر برای نوعی بنزین

بر اساس این لوزی خطر بنزین مربوطه در دمای زیر 38 درجه مشتعل شده و از نظر واکنش‌پذیری پایدار است. برای سلامت هم خطر زیادی ندارد.

به‌عنوان نمونه یکی از فعالیت‌ها در برخی تعمیرگاه‌ها تعمیرات مرتبط با مبدل کاتالیستی یا همان کاتالیزور اگزوز است. باتوجه‌به اینکه مواد اکسیدکننده و احیاکننده در مجموعه کاتالیزور شامل ترکیبات پالاتینیوم، پالادیوم و روبیدیوم است و این مواد برای سلامت مضر است باید هنگام کار با آن نکات ایمنی فردی و حتی زیست‌محیطی را موردتوجه قرارداد.

هشدارهای ایمنی و کمک‌های اولیه در برگه MSDS

یکی دیگر از بخش‌های مهم برگه‌ MSDS بخش اطلاعات در مورد هشدارهای مرتبط با تماس‌های فیزیکی با ماده مربوطه است. شکل 6 نمونه‌ای از این هشدارها برای بنزین پایه (بدون افزودنی‌های اصلی) را نشان می‌دهد.

شکل 6- هشدارهای ایمنی شخصی در مورد بنزین پایه

باتوجه‌به هشدارهای ایمنی مواردی که در محیط کار باید رعایت شود نیز در برگه‌ MSDS اشاره می‌شود.

شکل 7- نمونه مراقبت‌های شخصی در زمان کار با ماده در برگه MSDS

پس از اطلاع از حالت‌های ممکن پس از تماس فیزیکی با ماده مربوطه و مشاهده آن حالت باید کمک‌های اولیه اجزایی کرد. کمک‌های اولیه در برخی موارد حیاتی هستند؛ چون تا زمانی که متخصصین پزشکی حضور پیدا می‌کنند باعث کنترل مشکلات مصدوم خواهد شد. (شکل 8)

شکل 8- نمونه واکنش‌ها در برگه MSDS

یکی دیگر از نکات مهم در هنگام کار با مواد، آشنایی با نتایج واکنش‌ها احتمالی آن ماده با سایر مواد است. مثلاً وجود روغن در اطراف دهانه شیر کپسول‌های اکسیژن، نتایج بسیار مخربی را به دنبال خواهد داشت. یا هنگامی که دو ماده را با هم مخلوط می‌کنید، مثلاً آب و اسیدسولفوریک برای تولید اب باتری، باید از برهم کنش این دو ماده نسبت به هم آشنا بود تا بتوان با آثار احتمال آن مقابله کرد. شکل 9 نمونه‌ای از این نکات را نشان می‌دهد

شکل 9- نمونه واکنش‌ها در برگه MSDS بنزین اولیه

پیشنهاد می‌شود هر تعمیرکار متناسب با نوع فعالیت خود تعدادی از مهم‌ترین برگه‌ MSDS موادی که به آنها کار می‌کنند؛ مانند برخی روغن‌ها، گریس‌ها، مواد تمیزکننده و مواد سوختی را به‌صورت چاپ شده در محلی که دسترسی سریع به آن وجود دارد نگهداری کند تا در صورت لزوم به‌سرعت بتوان به آن مراجعه کرد.
توجه به نکات ایمنی فردی بین تعمیرکاران حوزه مکانیک خودرو شاید گران‌قیمت و غیرضروری به نظر برسد؛ اما هزینه‌های درمان و آثار مخرب برخی از فعالیت‌ها در درازمدت اهمیت فرهنگ‌سازی توجه به این موارد را ضروری می‌کند.

نویسنده: مهندس بهروز خطیبی