به همراه عیبیابی موتور با کمک اطلاعات سنسور اکسیژن
بررسی و عیبیابی سنسوراکسیژن-بخش 2
بعد از انقلاب صنعتی و تغییر شکل زندگی در جوامع، کشورها و صنایع به دلیل رقابت شدید در توسعه، استفاده بیرویه از منابع را آغاز کردند. همزمان با این اتفاق پسماندهای حاصل از فرایند تولید صنعتی (بهصورت جامد، مایع و گاز) وارد اکوسیستم زمین شد و این امر چندان مورد توجه قرار نمیگرفت تا اینکه اواخر قرن 19 حفظ منابع طبیعی و کاهش آلایندگیهای زیستمحیطی موردتوجه قرار گرفت. بهمرور استانداردهای برای کنترل میزان استحصال و همینطور میزان آلایندگیها برای هر صنعت در نظر گرفته شد. در مورد خودروها استاندارد EURO معروفترین استاندارد در حوزه کنترل آلایندگیهای خودرو به شمار میرود. یکی از اجزا خودرو که در این مورد بسیار مؤثر است سنسوراکسیژن است. در مقاله وظیفه و انواع سنسور اکسیژن در مورد وظایف و عملکرد کلی سنسور اکسیژن اطلاعاتی ارائه شد. با توجه به اینکه عملکرد صحیح این سنسور در کنترل میزان آلایندگیهای مسیر اگزوز در خودروهای احتراقی بسیار موثر است. توجه به این روند اهمیت فراوانی دارد. در این مقاله در مورد سرویس و نگهداری سنسور اکسیژن مطالبی ارائه خواهد شد
روش بررسی سنسور اکسیژن
برای بررسی سنسوراکسیژن هم مانند سایر اجزا خودرو میتوان از روشهای مختلف و مرحلهای استفاده کرد. شکل 1 روش بررسی سنسور اکسیژن را نشان میدهد.
شکل 1- روش بررسی سنسور اکسیژن
علائم خرابی سنسور اکسیژن
هر عضوی که خراب میشود، آثار و نشانههایی دارد. با کمک این اثر و نشانهها میتوان به محدوده عیب پی برد. توجه کنید آثار خرابی برخی قطعات میتواند مشترک باشد بنابراین بعد از مشاهده آثار خرابی باید بررسی و آزمایشهای دیگری نیز انجام داد تا در نهایت مشکل (مشکلات) را پیدا کرد. شکل 2 آثار متداول حاصل از خرابی سنسور لاندا یا همان سنسور اکسیژن را نشان میدهد.
شکل 2- برخی آثار رایج خرابی سنسور اکسیژن
بعد از مشاهده آثاری که در نمودار شکل 2 نشان داده شد. بهتر است خودرو مورد بررسی دقیق قرار گیرد. در این مقاله فقط به روش بررسی عملکرد سنسور اکسیژن و آثار مربوطه پرداخته میشود. اما در هنگام بررسی روی خودرو باید سایر احتمالات مانند خرابی سایر سنسورها و عملگرها را نیز مدنظر قرارداد.
بررسی با مولتی متر
عملکرد مناسب سنسوراکسیژن در گرو عملکرد صحیح گرمکن این سنسور است. همانطور که در شکل 1 مشاهده میشود با کمک اندازهگیری ولتاژ و مقاومت میتوان به صحت عملکرد سنسور اکسیژن پی برد.
بررسی مقاومت گرمکن سنسور اکسیژن
سنسورهای لاندا که دارای گرمکن هستند (سه سیم به بالا) را میتوان از نظر مقاومت گرمکن مورد بررسی قرارداد. مقاومت گرمکن متناسب با نوع سنسور میتواند متفاوت باشد. اگر مقاله انواع سنسور اکسیژن را مطالعه نکردید ابتدا آن را مرور کنید.
شکل 3 جدولی از محدوده مقاومت گرمکن سنسور اکسیژن را نشان میدهد.
شکل 3- محدوده مقاومت گرمکن سنسور اکسیژن
نکته: پایههای سیگنال را نمیتوان از نظر مقاومت مورد بررسی قرارداد.
توجه: برای دقت بیشتر در مورد مقاومت مربوطه به راهنمای تعمیراتی خودرو موردنظر مراجعه کنید.
درصورتیکه مقاومت پایههای گرمکن صفر باشد و یا مقاومت آن بسیار بیش از حد تعریف شده باشد نشانه خرابی سنسوراکسیژن بوده و سنسور باید تعویض شود.
نکته: بهترین موقعیت برای اندازهگیری مقاومت سنسور اکسیژن، اندازهگیری آن در زمانی است که روی خودرو نصب شده باشد. در غیر این صورت بهتر است در محدوده دمایی 25 درجه سانتیگراد مقاومت مربوطه اندازهگیری شود.
بررسی ولتاژ تغذیه گرمکن سنسور اکسیژن
همانطور که مقاومت داخلی گرمکن سنسور اهمیت دارد، مقدار ولتاژ تغذیه نیز مهم است بنابراین باید مقدار اندازهگیری شود. محدوده ولتاژ مناسب برای تغذیه همان محدوده خط ولتاژ در خودرو است. گرمکن سنسور اکسیژن معمولاً در محدوده ولتاژ 11 الی 14 ولت عملکرد مناسبی دارد؛ بنابراین با مراجعه به مدار سنسور در خودرو موردنظر پایه مثبت و منفی تغذیه گرمکن را یافته و ولتاژ آن را اندازهگیری میکنیم.
صفر بودن ولتاژ به معنی قطع بودن فیوز یا رله مربوطه (در صورت وجود) یا قطع شدن سیمهای ارتباطی است.
توجه داشته باشید که برای بررسی این قسمت حتماً به مدار سنسور اکسیژن در خودرو مربوطه باید دسترسی داشته باشید. شکل 4 نمونهای از مدار ارتباطی سنسوراکسیژن است
شکل 4- مدار ارتباطی سنسوراکسیژن (تیبا)
بهعنوانمثال در صورت صفر بودن ولتاژ در مدار بالا موارد زیر باید بررسی شود
عملکرد رله دوبل
وجود برق در پایه 6 رله دوبل
قطع نبودن سیم کانکتور پایه 1 سنسور
قطع نبودن سیم کانکتور پایه 2 سنسور
عملکرد ECU موتور
توجه: مطابق شکل 5 برخی سنسورهای اکسیژن از نوع Planer دارای ولتاژ تغذیه خاص هستند این اتفاق به دلیل وجود کنترل PWM در مسیر ولتاژ تغذیه این سنسور است؛ بنابراین در هنگام بررسی باید به این نکته توجه کرد.
شکل 5- تفاوت در ولتاژ تغذیه سنسوراکسیژن
بررسی ولتاژ سیگنال سنسور اکسیژن
برای بررسی ولتاژ سیگنال سنسوراکسیژن باید شرایط را برای اندازهگیری فراهم کرد. برای این کار ابتدا باید موتور را به دمای نرمال رساند، سپس مقدار ولتاژ پایههای سیگنال سنسور را با کمک مولتیمتر یا خواندن پارامترها در دستگاه عیبیاب، خواند عدد خوانده شده (یا منحنی مشاهده شده) را با عدد یا منحنی استاندارد سنسور مقایسه کرد.
ولتاژ سنسورهای اکسیژن بالادستی Narrowband (اگر فراموش کردید سنسور Narrowband کدام است به مقاله سنسور اکسیژن – بخش 1 مراجعه کنید.) در محدوده 0.1 الی 0.99 ولت نوسان میکند. شکل 6 این موضوع را نشان میدهد.
شکل 6- منحنی نوسان سیگنال سنسوراکسیژن بالادستی از نوع narrowband
درصورتیکه منحنی ولتاژ با شکل 6 متفاوت باشد قبل از تعویض سنسور ضروری است برخی موارد در سیستم سوخترسانی یا هوا رسانی بررسی شود. درصورتیکه مشکل از موارد ذکر شده نباشد اقدام به تعویض سنسور کرد. شکل 7 نمونهای از مشکلات رایج و آثار آن در منحنی ولتاژ خروجی سنسور اکسیژن را نشان میدهد.
شکل 7- عیبیابی سیستم با کمک بررسی ولتاژ سنسوراکسیژن (Narrowband)
توجه داشته باشید که اگر سنسوراکسیژن بعد از مبدل کاتالیستی (سنسور پاییندستی) نصب شده باشد منحنی ولتاژ با شکل 6 متفاوت خواهد بود. شکل 8 منحنی مناسب برای سنسور پاییندستی را نشان میدهد.
شکل 8- منحنی نوسان سیگنال سنسوراکسیژن پاییندستی از نوع narrowband
همانطور که در شکل 7 مشاهده میشود دامنه نوسان در سنسور پاییندستی در محدود 0.5 ولت خواهد بود. نوسان بیش از حد در سیگنال خروجی این سنسور نشانه مشکل در مبدل کاتالیستی یا خراب بودن سنسوراکسیژن است.
نکته مهم: در برخی خودروها ممکن است کانکتور سنسور اکسیژن بالادستی و پاییندستی در کنار هم قرار گرفته باشند و هر کانکتور هر دو سنسور نیز مشابه باشند. در این صورت اگر کانکتورها جابهجا بسته شوند، نتایج نشاندادهشده توسط دستگاه عیبیاب (اسیلسکوپ یا مولتیمتر بر عکس نشان داده میشود)
نکته مهم: در مورد سنسورهای Wideband فرم نوسان مانند فرم narrowband است اما دامنه نوسان متفاوت است. شکل 9 منحنی این نوع سنسور را نشان میدهد
شکل 9- منحنی نوسان سنسور بالادستی اکسیژن از نوع wideband
بررسی ظاهری سنسور اکسیژن
با کمک بررسی ظاهری سنسور اکسیژن هم میتوان به مواردی پی برد. جدول شکل 10 برخی از نکات قابل تشخیص با کمک بررسی سنسور را نشان میدهد.
شکل 10- بررسی ظاهری سنسور و نشانههای آن
بررسی با کمک دستگاه عیبیاب
با کمک دستگاه عیبیاب میتوان میزان ولتاژ تغذیه و سیگنال سنسور را بررسی کرد. این دو مورد در بخشهای قبلی توضیح داده شد. بهغیراز موارد ذکر شده برخی کدهای خطا میتواند به مشکل سنسوراکسیژن مربوط باشد. بهعنوانمثال کد خطا P0150 الی P0160 بهاحتمال زیاد مربوط به خطاهای مرتبط با سنسور اکسیژن هستند. البته در یک مقاله مجزا در مورد شناخت پروتکلهای عیبیابی و کدهای خطای های مربوط به آنها بهصورت مجزا تشریح خواهد شد.
نویسنده:مهندس بهروز خطیبی