شاتون خودرو
مطابق شکل زیر، شاتون خودرو قطعهای است که دارای دو چشمی کوچک و بزرگ میباشد. چشمی کوچک آن از طریق گژنپین به پیستون متصل میشود و چشمی بزرگ آن نیز به محور متحرک میل لنگ متصل میشود. از آنجایی که پیستون صرفا دارای حرکت خطی میباشد و میللنگ نیز فقط حرکت دورانی دارد، لذا شاتون قطعه است که حرکت خطی پیستون را به حرکت دورانی میللنگ و برعکس حرکت دورانی میل لنگ را به حرکت خطی پیستون تبدیل میکند.
شاتون خودرو
جنس شاتون عمدتا از فولاد آلیاژی میباشد که با توجه به دو شکل زیر به روش فورجینگ(آهنگری) یا ریختهگری تولید میشود.
تولیدشاتون به روش فورجینگ یا آهنگری
تولید شاتون خودرو به روش ریختهگری
نکته 1:
با توجه به اینکه میللنگ فقط دارای حرکت دورانی میباشد و پیستون صرفا دارای حرکت خطی میباشد و شکل کلی شاتون نیز شبیه به مثلث میباشد لذا در تحلیلهای دینامیکی میل لنگ و پیستون، دو سوم از جرم شاتون را به محور متحرک میللنگ اختصاص می دهند که باید با وزنه های تعادل میل لنگ نیروی جانب مرکز یا گریز از مرکز آن خنثی شود و یک سوم از جرم آن نیز به پیستون اختصاص داده میشود که باعث افزایش جرم پیستون میگردد.
نکته 2:
از آنجایی که شتاب پیستون در نقاط مرگ بالا و پایین به حداکثر خود میرسد و جرم کل پیستون هم مجموع جرم پیستون بعلاوه جرم گژن پین و یک سوم جرم شاتون میباشد، لذا توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت میباشد که حتی المکان باید در مرحل طراحی، جرم پیستون، گژن پین و شاتون را حداقل کرد تا از شکستن آن که شاتون زدن نامیده میشود پیشگیری شود.
یاتاقانبندی شاتون خودرو:
یاتاقان چشمی کوچک معمولا مطابق شکل زیر از نوع بوش برنجی میباشد. در حالیکه یاتاقان چشمی بزرگ آن از نوع یاتاقان لغزشی دو پارچه بابیتی میباشد.
یاتاقان چشمی کوچک و چشمی بزرگ شاتون خودرو
در برخی موارد مطابق شکل زیر، یاتاقان چشمی کوچک از نوع رولبرینگ سوزنی میباشد. لازم به ذکر است که با توجه به شکل فوق ملاحظه میگردد که پس از ساخت شاتون خودرو، چشمی بزرگ آن را با استفاده از تکنولوژی شکست به دو نیم استوانه تبدیل میکنند و خطوط شکست چشمی بزرگ همچنان باقی میماند تا پس از آنکه دو نیم استوانه توسط پیچ و مهرههای آن به یکدیگر متصل شدند، چشمی بزرگ به یک استوانه کامل تبدیل شود و حرکت روان محورهای متحرک میللنگ ایجاد شود.
نکته 3:
هنگام باز کردن چشمی بزرگ و یاتاقانهای شاتون، دقت کافی را داشته باشید تا با دیگر یاتاقانهای و کپه یاتاقانهای شاتون جایگزین نشود. در صورت جابجا شدن کپه یاتاقانهای شاتون، چشمیهای بزرگ شاتونها از حالت استونه کامل خارج شده و ضمن افزایش اصطکاک بین یاتاقانهای شاتون و محورهای متحرک میل لنگ که باعث هدر رفت انرژی میگردد احتمال سایش بیش از حد و ذوب شدن یاتاقانها نیز وجود دارد.
یاتاقان چشمی کوچکشاتون از نوع رولبرینگ سوزنی
نحوه مونتاژ شاتون خودرو :
بعضی از شاتونها مطابق شکل زیر دارای سوراخی هستند که مجرای روغنکاری نامیده میشود. هدف از ایجاد این سوراخ، ایجاد نازل پاشش روغن به سمت پرفشار یا سمت چپ سیلندر میباشد. بنابراین باید توجه داشت که هنگام مونتاژ شاتون، سوارخ روغنکاری آن باید به سمت پرفشار یا سمت چپ سیلندر واقع شود. در صورت عدم رعایت این نکته، میزان سایش و حرارت سمت چپ سیلندر و پیستون افزایش یافته که بعضا منجر به ذوب پیستون و حتی گیرپاژ یا متوقف شدن موتور میگردد.
سوراخ روغنکاری شاتون خودرو
انواع عیوب شاتون خودرو :
ایجاد شرایط عملکردی نامتعارف از قبیل افزایش غیرمجاز دور موتور در حالت بدون بار، افزایش غیرمجاز بار اعمالی به خودرو و غیره باعث بروز برخی مشکلات و خرابیها برای شاتون میگردد که برخی از متداولترین خرابیها و عیوب آن به شرح ذیل است
خمیدگی:
بروز برخی مشکلات در موتور همانند نفوذ آب یا روغن در سیلندر، اعمال بار بیش از حد در دور و دمای بالا و به مدت زمان طولانی و نامناسب بودن کیفیت بنزین باعث اعمال بارهای زیاد و ضربه به پیستون میشود که باعث شکستن پیستون و بعضا خمیدگی قطعه مورد نظر، مطابق شکل زیر میگردد.
خمیدگی شاتون خودرو
شاتون زدن(شکستن):
اعمال نیروی بیش از حد که معمولا به خاطر افزایش بیش از حد دور موتور میباشد باعث میگردد که شاتون خودرو دچار شکست گردد و بعضا وارد بلوکه سیلندر میشود و بلوکه سیلندر نیز تخریب کرده و نهایتا موتور متوقف میگردد که به این حالت “شاتونزدن” گفته میشود. شکل زیر یک شکسته شده این قطعه را نشان میدهد.
شاتونزدن