سوکت و انواع آن در خودرو و روش‌های تعمیر آن

احتمالاً با این کلمات در برخی تعمیرات مواجه شدید. کانکتورش خراب است. فیش شل شده. خار سوکت شکسته. سؤالاتی ازاین‌دست از معایب متداول در خودروهای امروزی است. تکنولوژی مورداستفاده در خودروها در چند دهه اخیر دستخوش تغییرات فراوانی شده است. یکی از دلایل این تغییرات، ورود سیستم‌های الکتریکی و الکترونیکی در خودروها است. سیستم‌های ایمنی، رفاهی، الکتریکی در خودروهای امروزی بسیار زیاد مشاهده می‌شود. حتی سیستم‌های مکانیکی نیز توسط سامانه‌های الکترونیکی مدیریت و کنترل می‌شوند. برای ارتباطات الکتریکی بین اجرا مختلف نیاز به سیم است و برای اینکه دسته سیم‌ها طوری به هم متصل شوند نیاز به‌وسیله اتصال است. در این مقاله به انواع کانکتورها مورداستفاده در خودرو و روش تعمیر آن پرداخته می‌شود.

کانکتور، سوکت، ترمینال، فیش، کدام یک صحیح است؟!!!!

قبل از اینکه هر مطلبی در این مورد ارائه شود ابتدا در مورد عبارت مورداستفاده برای این عضو استفاده می‌شود نکاتی ذکر می‌شود. به‌صورت کلی در اصطلاح عام تمامی کلمات گفته شده یعنی کانکتور، فیش، سوکت، ترمینال در بازار تقریباً به یک منظور استفاده می‌شوند. البته اگر دقیق‌تر نگاه شود هرکدام معانی خاص خود را دارند. در این مقاله کلمات کانکتور، سوکت به یک معنی بکار برده خواهد شد و عبارات فیش، پایه و پین نیز مفاهیم مشابهی را بیان خواهند کرد.

وظیفه کانکتور یا سوکت

باتوجه‌به تعداد سیم‌های مورد نیاز در یک خودرو و نیاز به جدا کردن سیم‌ها از یکدیگر و یا از دستگاه‌های الکتریکی در زمان تعمیرات، اگر اتصال بین سیم‌ها و قطعات همواره و دائمی باشد این فرایند دچار مشکل خواهد شد. بنابراین در محل اتصال سیم‌ها به یکدیگر و یا سیم‌ها به قطعات، نیاز به قطعه‌ای است که این فرایند را ساده‌تر کند. کانکتورها یا فیش‌ها این کار را انجام می‌دهند

انواع فیش (سر سیم)

فیش یا سر سیم برای اتصال یک سیم به سیم دیگر یا بدنه و یا دستگاه موردنظر استفاده می‌شود. شکل دسته‌بندی فیش‌ها از نظر نوع اتصال را نشان می‌دهد.

شکل 1- انواع سر سیم از نظر اتصال

سر سیم‌های نر و ماده

معروف‌ترین سر سیم‌ها، فیش‌های نر و ماده هستند شکل 2 این نمونه فیش‌ها را نشان می‌دهد.

شکل 2- سر سیم نر و مادگی ساده

با اینکه این سر سیم‌ها ظاهراً قطعه بسیار ساده‌ای هستند اما دارای نکات مهمی هستند.

1- گیره روکش کابل 2- گیره سیم افشان 3- صفحه فنری نگهدارنده سر فیش نری 4- خار قفلی روکش پلاستیک
شکل 3- اجزا سر سیم

شکل 4- روکش سر سیم مادگی (معروف به سر سیم کولری)

شکل 4 نمونه‌ای از روکش سر سیم مادگی را نشان می‌دهد. با مقایسه شکل 3 و 4 ملاحظه می‌گردد قسمت خار قفلی (شماره 3 شکل 3) پس از ورود به داخل روکش سر سیم به بدنه پلاستیکی گیرکرده و اجازه خروج آن را به‌راحتی نمی‌دهد.
نوع دیگری از فیش‌های نر و ماده وجود دارد که شکل 5 آن را نشان می‌دهد.

شکل 5- فیش نر و مادگی سوزنی

در کنار این دو نوع سر سیم یک مدل معروف دیگر نیز وجود دارد که در خودرو کاربرد فراوانی دارد. شکل 6 این نوع را نشان می‌دهد.

شکل 6- سر سیم کابل‌شو

سر سیم‌های کابل شو در محل اتصال بدنه در خودرو کاربرد فراوانی دارد. شکل 7 نمونه‌های از استفاده سر سیم کابل‌شو را در خودرو نشان می‌دهد.

شکل 7- نمونه‌های استفاده از سر سیم کابل‌شو

در برخی موارد ممکن است برای سهولت  بستن، از سر سیم‌های نیم کابل‌شو استفاده شود. (شکل 8)

شکل 8- سر سیم نیم کابل‌شو

شکل 9 تعدادی از مهم‌ترین سر سیم‌های مورداستفاده در سیم‌کشی خودروها را نشان می‌دهد.

شکل 9- برخی سر سیم‌های متداول در سیم‌کشی خودرو

کانکتور – سوکت (Socket – Connector)

اگرچند فیش یا سر سیم در کنار هم قرار گیرند به آن سوکت یا کانکتور گفته می‌شود. کانکتورها از نظر فرم، شکل، اندازه بسیار متنوع هستند.

شکل 10- نمونه‌هایی از کانکتور (سوکت) مورداستفاده در خودرو

سوکت‌ها از اجزا مختلفی تشکیل می‌شوند باتوجه‌به تنوع آنها، اجزا یک نمونه به‌عنوان‌مثال در شکل 11 نشان‌داده‌شده است.

A: کانکتور مادگی B: کانکتور نری
1- سیم 2- رو کش سیم 3- آب‌بند کانکتور 4- سر سیم 5- آب‌بند سیم
شکل 11- نمونه ساختار کانکتور

آثار خرابی کانکتور

در مقاله عیوب عمومی دسته سیم خودرو به حالت‌های کلی مشکلات مدار برقی خودرو پرداخته شد. باتوجه‌به اینکه کانکتورها نیز یکی از اجزا اصلی در مدار سیم‌کشی خودروها هستند. بنابراین عیوب اصلی شامل، قطع شدن ، اتصال کوتاه شدن و ایجاد مقاومت بالا در مدار ممکن است در کانکتورها نیز رخ داده باشد.
یکی از خرابی‌های متداول سولفاته کردن یا زنگ زدن کانکتورها است باتوجه‌به اینکه ممکن است زنگ‌زدگی یا سولفاته کردن عمیق باشد خارج‌کردن و تعمیر کردن سرسیم از کانکتور در این موارد ضروری است.

روش عیب‌یابی

روش عیب‌یابی مطابق همان شیوه عیب‌یابی دسته سیم خواهد بود. پس از اینکه مشخص شد مشکل از کانکتور است. باید اقدام به تعویض یا تعمیر آن کرد. پیداکردن خرابی‌های کانکتور می‌تواند بسیار دشوار باشد و معمولاً در دسته خرابی‌های موقت قرار می‌گیرد یعنی در شرایط خاص (حرکت شتاب‌دار و نوسانات جاده و …) ممکن است آن خرابی نمایان شود.
یکی از روش‌های متداول در عیب‌یابی کانکتورها آن است که در زمان فعال‌بودن مدار مربوطه دسته سیم از پشت کانکتور کشیده و تکان داده شود. در واقع با این کار شرایط خاص شبیه‌سازی می‌شود. درصورتی‌که با تکان دادن یا کشیدن دسته سیم پشت سوکت آثار خرابی مشخص شد  نشانه وجود مشکل در کانکتورهای طرفین دسته سیم مربوطه خواهد بود. (شکل 12)

شکل 12- کشیدن دسته سیم برای شبیه‌سازی عیب

تعمیر یا تعویض کانکتور

درصورتی‌که با آزمایش‌های مختلف مشخص شد مشکل از کانکتور است باید اقدام به رفع عیب کرد. برخی از کانکتورها یکبار مصرف هستند در این مدل کانکتورها امکان تعمیر دسته سیم وجود ندارد؛ بنابراین باید کانکتور جایگزین شود. اما بسیاری از کانکتورها سیم را می‌توان از کانکتور جدا کرد. متناسب با نوع کانکتور ابزار مخصوص برای این کار وجود دارد. (شکل 13)

شکل 13- کیت ابزار مخصوص خارج‌کردن سر سیم از کانکتور

همانطور که اشاره شد سوکت‌ها تنوع بسیار زیادی دارند. در شکل‌های 14 تا 18 روش خارج‌کردن سر سیم در چند نمونه از کانکتور بیان می‌شود.

شکل 14- نحوه خروج سر سیم نری بدون خار جانبی

شکل 15- نحوه خروج سر سیم مادگی از نوع خار روی سر سیم

شکل 16- نحوه خروج سر سیم مادگی با ضامن روی کانکتور

شکل 17- نحوه خروج سر سیم مادگی با ضامن ضرب‌دری

شکل 18- نحوه خارج‌کردن سر سیم مادگی لبه‌دار

در صورتی که سرسیم قابل استفاده نباشد باید سرسیمی دقیقا مطابق همان نمونه را جایگزین کرد.

شکل 19- نحوه اتصال سرسیم جدید به سیم

شکل 20 نحوه قرار دادن سرسیم تعمیر شده داخل کانکتور را نشان میدهد. توجه کنید معمولا با توجه به وجود خارهای داخل کانکتور، زمانی که سر سیم در جای خود قرار می‌گیرد یک صدای کلیک شنیده میشود

شکل 20- قرار دادن سرسیم داخل کانکتور

شکل 21- نصب پلاستیک محافظ جلویی کانکتور