سیستم خنک کاری موتور یکی از زیرسیستم‌های مهم مجموعه موتور می‌باشد که وظیفه کنترل دمای آن را بر عهده دارد. این سیستم شامل مایع خنک‌کننده، رادیاتور، شیلنگ‌های رابط، ترموستات، واتر پمپ، رادیاتور بخاری و مجموعه فن موتور است. خرابی‌های مجموعه فن خنک‌کننده موتور سبب ایجاد مشکل در عملکرد موتور می‌شود. در این بخش رویه بررسی عملکرد و خرابی‌های مجموعه فن پژو 405 و سمند که از نظر عملکرد بسیار مشابه هم هستند را به‌صورت بسیار ساده انجام خواهیم داد.
همان‌طور که در شکل 1 ملاحظه می‌شود پس از بازکردن سینی جلو موتور برخی از مدار فن خنک‌کننده پژو 405 قابل‌مشاهده است.
شکل 1- برخی اجزا مدار فن خنک‌کننده 405/سمند
1 – رله دور کند (1504 یا 1500A) 2- فن سمت راننده (1510A یا 1512)
3- رله دور تند (B1500 یا 1503) 4- فن سمت شاگرد (1510B یا 1511)
5- رله موازی کن (1502 یا 1500C)
برای آشنایی نسبی با نقشه‌خوانی مدار شکل 2 و 3 بخشی از مدار الکتریکی فن را که به تصویر واقعی شکل 1 مشابهت دارد نشان می‌دهد.
شکل 2- بخشی از مدار الکتریکی فن پژو 405
شکل 3 – بخشی از مدار الکتریکی فن سمند
همان‌طور در تصاویر شکل 1 , 2 و 3 مشاهده می‌شود اجزا مدار فن خنک‌کننده موتور، به شرح زیر است:
البته غیر از این موارد باید به سنسور دمای مایع خنک‌کننده موتور (فشنگی آب) و یونیت مدیریت موتور (ECU موتور) که نقش اندازه‌گیری دمای مایع خنک‌کننده موتور و صادرکننده دستور فعال یا غیرفعال‌شدن رله‌ها و در نتیجه فن ها است هم اشاره کرد.
موتور فن خنک‌کننده یک موتور DC است. در مدل پژو 405 و سمند این موتور، یک موتور تک دور است. شکل 4 این موتور را نشان می‌دهد.
شکل 4- موتور فن پژو 405
عملکرد موتورهای تک دور بسیار ساده است. به یک سیم برق مثبت و یک سیم منفی برای عملکرد خود نیاز دارند.
ساده‌ترین روش بررسی با کمک یک سیم مثبت و منفی از باتری و اتصال آن به پایه‌های موتور است. پس از داده برق موتور فن باید شروع به حرکت کند. برای آزمایش موتور فن نیازی به‌دقت در اتصال صحیح پایه‌ها نیست کافی است به یک‌پایه مثبت و به دیگری منفی بدهید.
رله مورداستفاده در فن پژو 405 و سمند از نوع رله 5 پایه می‌باشد. شکل 5- نمونه رله فن پژو 405 و مدار داخلی آن را نشان می‌دهد.
شکل 5- رله فن پژو 405 معروف به رله کلاه‌دار
همان‌طور که در شکل 6 ملاحظه می‌گردد. رله به‌صورت ساده از یک بوبین (سیم‌پیچ) و یک مجموعه پلاتین تشکیل شده است.
شکل 6 – اجزا داخلی رله و پلاتین‌ها از نوع 5 پایه
شکل 7 نحوه اتصال اجزا به‌صورت شماتیک را نشان می‌دهد. اگر پایه‌های 85 و 86 که در واقع دو طرف سیم‌پیچ است برق مثبت و منفی متصل شود رله عمل کرده پلاتین حرکت کرده و پایه 30 به 87 متصل می‌شود (در حالت فعال نبودن بوبین پایه 30 به a87 متصل است)
شکل 7- نحوه اتصال و اجزا داخلی پایه‌های رله
شکل 8- رله 5 پایه فن با شماره‌گذاری متفاوت
همان‌طور که در شکل 8 ملاحظه می‌شود به‌جای کدهای استاندارد شماره پایه‌ها با اعداد 1 الی 5 شماره‌گذاری شده‌اند. جدول 1 نحوه تطبیق این دو نوع شماره‌گذاری را نشان می‌دهد. (البته این کار را می‌توان با کمک بررسی شکل درج شده روی رله نیز انجام داد.)
جدول 1 – تطبیق شماره‌گذاری پایه‌های رله
باتوجه‌به توضیحات داده شده آزمایش سلامت رله 5 پایه بسیار ساده است.
با کمک بیزر مولتی‌متر یا اهم متر اتصال پایه‌های با کمک جدول زیر بررسی شود. به این صورت که مولتی متر را روی حالت بیزر (تست صدا) قرار داده و پراب های مولتی متر روی پایه اول و دوم ذکر شده در جدول 2 قرار داده شود. نتایج باید مطابق ستون نتیجه ها باشد.
جدول 2- روش تست پایه‌های رله 5 پایه و نتایج آن
برای بررسی عملکرد مدار فن 405 یا سمند لازم است مدار شماتیک آن مورد بررسی قرار گیرد. در شکل 9 مدار شماتیک این مدار قرار داده شده است.
شکل 9- مدار شماتیک فن خنک‌کننده – خودروی سمند
شرح مرحله‌به‌مرحله مدار ممکن است کمی طولانی به نظر برسد بنابراین تا حد ممکن آن را خلاصه‌سازی کرده و به‌صورت فلوچارت نمایش می دهیم و سپس به مرحله بررسی و عیوب رایج فن موتور خنک‌کننده می پردازیم.
شکل 10 نمودار عملکرد مدار فن رادیاتور در وضعیت دور کند نشان می‌دهد.
شکل 10 – مسیر عملکرد مدار فن 405 / سمند در دور کند
در این حالت هر دو فن با هم سری شده و در نتیجه بر اساس روابط موازی به هرکدام 6 ولت برق رسیده و هر دو فن با دور کند حرکت می‌کنند.
در حالت دور تند کمی مسیر عملکرد پیچیده‌تر است. ECU هم‌زمان هر 3 رله را فعال می‌کند. دیاگرام شکل 11 نحوه عملکرد این مدار را نشان می‌دهد.
شکل 11 – مسیر عملکرد مدار فن 405 / سمند در دور تند
در این حالت هر دو موتور فن با هم موازی شده و طبق قوانین موازی به هرکدام 12 ولت رسیده و با دور کند هر دو کار می‌کنند.
عیب‌یابی و تعمیر مدار فن خنک‌کننده
باتوجه‌به پیچیدگی نسبی مدار عیب‌یابی دقیق مدار بسیار دشوار، پیچیده و زمان بر است در اینجا جهت ساده‌سازی و فهم بهتر مواردی که مربوطه موتور فن ها، رله‌ها و سیم‌کشی‌های مرتبط است بیان می‌شود.
در بسیاری از موارد بررسی نکات ذکر شده در این بخش به حل مشکل منجر خواهد شد.
در جدول 3 حالت بسیار ساده خراب بودن فقط یک عضو را نشان می‌دهد.
خراب بودن موتور فن در این جدول به معنی سوختن موتور است
خراب بودن رله در این جدول به معنی عمل‌نکردن بوبین و پلاتین است
آثار و نشانه‌های خرابی رله‌ها و موتور فن ها خودرو پژو 405 – سمند
جهت سهولت در بررسی سیم‌کشی نوع برق موجود در پایه‌های رله‌ها و موتورها در حالت‌های مختلف بررسی شده در جدول بعدی نشان‌داده‌شده است.
وضعیت پایه‌های کانکتورهای رله‌های فن در وضعیت‌های مختلف
باتوجه‌به دو جدول بالا مشخص می‌شود مشکل از کجاست.
دقت کنید در این مقاله فقط موارد مربوط به خرابی موتور فن، رله‌ها و دسته سیم‌ها که نسبت به سایر موارد متداول‌تر است مورد بررسی قرار گرفته است.
در صورت بروز مشکل در هرکدام از رله‌ها، رله مربوطه باید تعویض شود.
در صورت بروز مشکل در فن ها می‌توان آنها را تعمیر یا تعویض کرد.
در صورت وجود مشکل در سیم‌کشی، حالت ایده‌آل تعویض دسته سیم و حالت معمول تعویض سیم مربوطه از ابتدا تا انتها می‌باشد. آموزش تعویض و تعمیر سیم در مقاله دیگر خواهد آمد.