علائم خرابی ترموستات

روش بررسی و عیب‌یابی آن

علائم خرابی ترموستات چیست؟ چگونه می‌توان سالم‌بودن آن را بررسی کرد؟ در مقاله انواع ترموستات در مورد انواع، اجزا و وظیفه این عضو مهم موتور مطالبی به یاد شد. در این مقاله آثار خرابی ترموستات بررسی خواهد شد.

ترموستات و سیستم خنک‌کننده موتور

همانطور که در مقاله اجزا سیستم خنک‌کننده موتور بیان شد. یکی از اعضا کلیدی در این سیستم ترموستات است که ارتباط بین رادیاتور و موتور را کنترل می‌کند. به عبارت ساده را مسیر گردش مایع خنک‌کننده موتور را به رادیاتور باز می‌کند و یا فقط آب داخل موتور گردش خواهد کرد.

انواع خرابی‌ ترموستات

آنچه در این مقاله مورد بررسی قرار خواهد گرفت ترموستات‌های مکانیکی هستند. خرابی‌های ترموستات‌های الکتریکی در یک مقاله مجزا بررسی خواهد شد. انواع خرابی‌ ترموستات‌ در شکل 1 نشان‌داده‌شده است.

شکل 1- خرابی‌های متداول ترموستات

همانطور که در مقاله ترموستات اشاره شد. تقابل عملکرد واحد WAX و فنر ترموستات سبب تنظیم مجرای ارتباطی بین رادیاتور و موتور می‌شود؛ بنابراین عدم هماهنگی این دو عضو با یکدیگر می‌تواند باعث شود که یکی از اتفاقات زیر رخ دهد:

ترموستات هیچ‌گاه باز نشود.
ترموستات هیچ‌گاه بسته نشود.
ترموستات دیر عمل کند.

نکته: دو حالت اول را اصطلاحاً قفل‌کردن ترموستات نیز می‌نامند در ادامه روش تشخیص این دو بیان خواهد شد. (حالت اول متداول‌تر است)

خرابی واشر ترموستات یکی دیگر از خرابی‌های متداول است. وجود مشکل در هوزینگ ترموستات نیز می‌تواند از دیگر خرابی‌های این واحد به شمار برود.

علائم خرابی ترموستات

خرابی‌های مورد اشاره می‌تواند آثار عملکردی متفاوتی از خود نشان دهند که مهم‌ترین آنها را در شکل 2 مشاهده می‌کنید.

شکل 2- آثار خرابی ترموستات

نشتی بیرونی یکی از علائم خرابی ترموستات است که به‌راحتی قابل‌تشخیص است. شکستگی روی هوزینگ ترموستات می‌تواند عامل این اتفاق باشد. البته بیشتر نشتی‌ها در اثر مشکل در آب‌بندی هوزینگ است. بستن پیچ‌های هوزینگ با تورک (گشتاور) کمتر از حد استاندارد (شل بستن) می‌تواند باعث نشتی خارجی از پوسته ترموستات شود. بستن غیریکنواخت پیچ‌ها مخصوصاً مدل‌های که دارای دوپیچ هستند نیز می‌تواند سبب کج بسته‌شدن پوسته و نشتی خارجی شود. خرابی واشر، مخصوصاً اگر ترموستات دارای واشر لاستیکی است می‌تواند دلیل نشتی داخلی یا خارجی ترموستات باشد. بستن پیچ‌های هوزینگ با گشتاور بیش از حد (سفت بستن) نیز ممکن است در درازمدت سبب ایجاد ترک و شکستگی روی پوسته و در نتیجه ایجاد نشتی در آینده شود.
اگر ترموستات راه موتور به رادیاتور را باز نکنند. دما مایع خنک‌کننده در داخل موتور به‌شدت بالا می‌شود. نتیجه این اتفاق بالارفتن شدید آمپر آب، جوش‌آوردن می‌شود. مایع موتور به‌شدت داغ شده و تبخیر می‌شود. بخار آب از مسیری سعی می‌کند به خارج راه پیدا کند؛ مثلاً از راه مجرای روی ترموستات که برای هواگیری تعبیه شده به سمت رادیاتور راه پیدا می‌کند. به مخزن انبساطی می‌رسد و تخلیه می‌شود؛ بنابراین یکی از علائم خرابی ترموستات که به جوش‌آوردن همراه خواهد بود، کم‌کردن غیرعادی آب رادیاتور و مخزن انبساطی است. سوختن واشر سرسیلندر و ایجاد دود سفید می‌تواند عوارض بعدی قفل‌شدن ترموستات باشد یا از طریق سوپاپ کنترل فشار واترپمپ نشتی به بیرون پیدا کند که چون واترپمپ معمولاً در زیر سینی جلو موتور قرار دارد مشاهده این نشتی به‌سادگی امکان‌پذیر نیست.

نکته: احساس گرمای غیرعادی در کنار پا می‌تواند نشانه قفل شده ترموستات باشد؛ چون موتور زودتر گرم می‌شود و معمولاً رادیاتور بخاری هم در این مدار قرار دارد. یعنی حتی اگر سنسور دمای مایع خنک‌کننده (فشنگی آب) هم خراب باشد. این اثر می‌تواند به بررسی جوش‌آوردن موتور کمک کند.

اگر ترموستات در زمان سرد بودن موتور را خروج مایع خنک‌کننده موتور به رادیاتور را نبندد، مدت‌زمان زیادی طول می‌کشد تا موتور گرم شود، این کار عوارضی مانند بد کارکردن موتور در ابتدای کار، مصرف زیاد سوخت و گرم‌نشدن بخاری خودرو را به همراه خواهد داشت.
اگر ترموستات درست عمل نکند در زمان نامناسب مسیر باز یا بسته می‌شود که می‌تواند سبب تغییرات ناگهانی در حرکت آمپر آب شود و عوارض دیگر آن متناسب با باز نکردن یا نبستن مسیر هم در بالا اشاره شده است.
کارکردن موتور در دمای غیرنرمال (بیش از حد یا کمتر از حد) می‌تواند سبب افزایش اصطکاک در قطعات متحرک شود. افزایش اصطکاک صدای موتور را افزایش می‌دهد؛ بنابراین افزایش صدای سایش از علائم خرابی ترموستات است. ایجاد پدید ناک در موتور نیز می‌تواند سبب بروز صدا ناگهانی در موتور شود.

روش عیب‌یابی خرابی ترموستات

با مشاهده مواردی که در شکل 2 بیان شد باید به‌عنوان یکی از علائم خرابی ترموستات مورد بررسی قرار گیرد. باتوجه‌به اینکه ترموستات قطعه مکانیکی است، ابتدا به آثار مکانیکی مجموعه توجه کرد. شکل 3 روش عیب‌یابی عمومی ترموستات را نشان می‌دهد.

شکل 3- روش بررسی ترموستات

بررسی قبل از باز کردن هوزینگ

ترموستات نیز مانند همه اجزا دیگر می‌تواند پیش از باز کردن از روی موتور مورد بررسی قرار گیرد.

بررسی ظاهری

به‌صورت ظاهری هوزینگ ترموستات مورد بررسی قرار گیرد. در صورت مشاهده هر گونه نشتی در اطراف پوسته یا بخش اتصال باید هوزینگ باز شده و دقیق بررسی شود. شکل 4 نمونه‌ای از این حالت را نشان می‌دهد.

شکل 4- مشاهده مایع خنک‌کننده اطراف هوزینگ ترموستات

توجه: ممکن است در زمان بررسی مایع رادیاتور مشاهده نشود؛ اما آثار رسوبی آن دیده شود. توجه کنید که متناسب با نوع ضد یخ مورداستفاده رسوب رنگ‌های مختلف خواهد داشت که به‌راحتی قابل‌تشخیص است. حتی اگر ضد یخ هم استفاده نشده باشد. (که البته حتماً باید آب رادیاتور ترکیبی از ضد یخ و آب خالص باشد) بررسی زنگ‌زدگی اطراف هوزینگ نیز می‌توان نشانه خوبی برای این مورد باشد. (شکل 5)

شکل 5- بررسی آثار رسوب یا زنگ‌زدگی اطراف هوزینگ

در صورت مشاهده زنگ‌زدگی نیز حتماً باید پوسته ترموستات باز شود.

نکته 1: در این زمان جنت داغ است؛ بنابراین بهتر است با دستکش کار این آزمایش را انجام دهید.

نکته 2: در این آزمایش عملکرد ترموستات + واترپمپ با هم بررسی می‌شوند؛ بنابراین نتیجه آن می‌تواند نشانه خرابی ترموستات یا واترپمپ باشد. باتوجه‌به اینکه معمولاً بررسی خرابی ترموستات ساده‌تر و در دسترس تر است اول ترموستات بررسی شود.

نکته 3: برخی خودرو های امروزی ترموستات در مجرای ورود به موتور قرار می‌گیرد؛ بنابراین ابتدا شیلنگ منتهی به ترموستات را پیدا کنید.

پیشنهاد: برای تشخیص تغییر فشار بهتر است در زمانی که تازه موتور را روشن کردید جنت مربوطه را در دست بگیرید تا حالت کم فشاری را احساس کنید و بتوانید آن را باحالت باز شدن ترموستات مقایسه کنید.

بررسی دمای شیلنگ خروجی

اگر ترمومتر لیزری در اختیار دارید می‌توانید دمای هوزینگ ترموستات را بررسی کنید. در ابتدای روشن‌شدن موتور دمای هوزینگ در سمت موتور باید به‌سرعت تغییر کند؛ اما سمت رادیاتور باید دارای تغییرات تدریجی و آرام باشد. بعد از رسیدن موتور به دمای باز شدن ترموستات (مثلاً 82 درجه) طرفین ترموستات باید تقریباً هم دما باشند. (شکل 6)

شکل 6- بررسی دمای طرفین هوزینگ ترموستات

درصورتی‌که با بررسی موارد ذکر شده به این نتیجه برسید که باید هوزینگ ترموستات باز شود به مرحله بعدی آزمایش بروید.

بررسی بعد از باز کردن هوزینگ

پس از باز کردن هوزینگ، هم پوسته بیرونی و داخلی و هم ترموستات باید از نظر رسوب گرفتگی و زنگ‌زدگی بررسی شود. (شکل 7)

A: رسوب گرفتگی پوسته B: زنگ‌زدگی ترموستات
شکل 7- بررسی پوسته و ترموستات

در صورت مشاهده رسوب یا زنگ‌زدگی روی هوزینگ می‌تواند آن را تمیز کرد. درصورتی‌که ترموستات زنگ‌زدگی دارد بهتر است تعویض شود اگرچه شاید سالم باشد اما نمی‌توان به آن برای مدت زیادی اعتماد کرد.
برخی ترموستات‌ها دارای واشر کاغذی، برخی دارای واشر لاستیکی و برخی با چسب آب‌بندی باید بسته شوند. بر اساس راهنمای کتاب تعمیرات موتور مربوطه واشر یا چسب آب‌بندی مناسب انتخاب شود. قبل از کفه‌های هوزینگ ترموستات با استفاده از کاردک کاملاً تمیز شوند تا اثرات چسب یا واشر قبلی کاملاً از روی آنها جدا شود. در غیر این صورت ممکن است هوزینگ نشتی پیدا کند.

بررسی دمای عملکرد ترموستات

بسیاری از شرکت‌ها در راهنمای تعمیرات خود رویه بررسی دمایی ترموستات را با استفاده از گرم گردن پیشنهاد کرده‌اند. اگرچه معمولاً تا قبل از این مرحله با انجام آزمایش‌های قبلی به خرابی آن پی برده‌اید. بهر حال برای تست دمایی ترموستات، احتیاج به یک ظرف، آب، دماسنج است. ترموستات را داخل ظرف آب با یک نخ غوطه‌ور می‌کنیم. دمای آن را به‌تدریج بالا می‌بریم. باید با رسیدن به دمایی که روی آن درج شده ترموستات باز شود. شکل 8 این آزمایش را نشان می‌دهد.

شکل 8- بررسی دمای عملکرد ترموستات

درصورتی‌که بررسی علائم خرابی ترموستات به این نتیجه منجر شد که ترموستات یا هوزینگ خراب است، باید ترموستات تعویض شود.
معمولاً برای هر موتور ترموستات در چند دمای مختلف در بازار وجود دارد، باتوجه‌به شرایط محیطی و موتور دمای مناسب را انتخاب کنید.

توجه: اگر ترموستات دارای سوراخ یا سوپاپ جیگیل ولو (Jiggle vavle) است حتماً در هنگام نصب آن را طوری قرار دهید که به سمت بالا قرار گیرد. (شکل 9)

1- جیگیل ولو 2- دمای باز شدن ترموستات
شکل 9- انتخاب و نصب مناسب ترموستات

نکته: اگر ترموستات دارای جیگیل ولو یا مجرای هواگیری نیست برخی تعمیرکاران بک سوراخ بسیار ریز روی آن ایجاد می‌کنند تا این فرایند بهتر انجام شود.

پس از بستن هوزینگ حتماً نشتی آب بررسی شود. دقت کنید برخی موتورها نیاز به هواگیری دارند؛ بنابراین بعد از تعویض ترموستات حتماً فرایند هواگیری انجام شود.

نویسنده: مهندس بهروز خطیبی