مایع هیدرولیک فرمان

به همراه جدول روغن‌های فرمان هیدرولیک خودروهای داخلی

همانطور در مقاله انواع سیستم فرمان خودرو اشاره شد. یکی از سیستم‌های کمکی (پر قدرت) در فرمان نوع سیستم هیدرولیکی است. اساس تمام سیستم‌های هیدرولیکی نوعی سیال است. در این مقاله در مورد روغن هیدرولیک فرمان و انواع آن مطالبی بیان خواهد شد

وظیفه سیستم‌های هیدرولیکی

در هر سیستم هیدرولیکی مانند سیستم ترمز، سیستم فرمان، سیستم‌های تعلیق هیدرولیکی و…دو هدف کلی دارد که در شکل نشان‌داده‌شده است.

شکل 1- اهداف اصلی استفاده از سیستم‌های هیدرولیکی

همانطور که اشاره شد هدف سیستم هیدرولیک انتقال نیرو و فشار و تغییر در مقدار از یک محل به محل دیگر است. شکل 2 این موضوع را نشان می‌دهد.

شکل 2- عملکرد سیستم هیدرولیکی

همانطور که در شکل 2 نشان‌داده‌شده است هر سیستم هیدرولیک از سه بخش کلی تشکیل شده است. سمت فرمان که می‌تواند یک پیستون یا پمپ باشد، مایع هیدرولیک سمت هدف که نتیجه هدف حرکت‌دادن یا چرخاندن آن عضو است. مایع هیدرولیک نیروی وارده به پیستون کوچک (سمت فرمان) را به پیستون بزرگ (سمت هدف) انتقال می‌دهد که در این میان متناسب با ابعاد تغییراتی در مقدار نیرو و جابه‌جایی هم ایجاد می‌شود. با تغییرات ابعادی پیستون‌ها می‌توان نیروی انتقالی یا کورس جابه‌جایی را تغییر داد. علاوه‌برآن می‌توان نیروی اصلی را از یک جابه‌جای دیگر منتقل کرد.
در مورد سیستم فرمان باید گفت هدف انتقال و افزایش نیرو یا گشتاور اجزا مختلف این سیستم با کمک روغن هیدرولیک مناسب فرمان است که در نهایت چرخاندن فرمان برای راننده را آسان‌تر می‌کند.

روغن هیدرولیک فرمان یا مایع هیدرولیک فرمان

عبارت مایع هیدرولیک اصطلاح مناسب‌تری نسبت به روغن هیدرولیک است؛ چون عموماً روغن‌ها به‌منظور روان‌کاری و کاهش اصطکاک در سیستم‌ها بکار برده می‌شوند؛ بنابراین از این به بعد برای جلوگیری از یکنواخت نشدن متن از این دو عبارت استفاده می‌شود؛ اما درهرصورت منظور مایع هیدرولیک فرمان است

ویژگی‌های مایع هیدرولیک فرمان مناسب

روغن هیدرولیک فرمان ویژگی‌های زیادی باید داشته باشد؛ اما برخی از این ویژگی‌ها که نسبت به سایرین بااهمیت‌تر هستند در شکل 3 آمده است.

شکل 3- خواص مهم مایع هیدرولیک‌فرمان

انواع مایع هیدرولیک فرمان

دسته‌بندی مایع هیدرولیک کمی دشوار است. عموماً نوع این مایع کاملاً به نوع و سال ساخت خودرو وابسته است. شکل 4 نوع دسته‌بندی عمومی مایع هیدرولیک  را نشان می‌دهد.

شکل 4- نوعی دسته‌بندی مایع‌هیدرولیک فرمان

مایع هیدرولیک گیربکس اتومات – ATF (Automatic Transmission Fluid)

برخی خودروها برای سیستم فرمان از مایع هیدرولیک اتومات (روغن اتومات) استفاده می‌کنند. برندها و مدل‌های معروف در این دسته عبارت‌اند از Dexron – mercon – AFT+4 – Type F که در شکل 5 نشان‌داده‌شده است.

به ترتیب از چپ به راست
Dexron – mercon – AFT+4 – Type F
شکل 5- انواع مایع هیدرولیک از نوع ATF

مایع هیدرولیک سنتتیک – synthetic Based Hydraulic Fluid

برخی از خودروهای ژاپنی و اروپایی روغن هیدرولیک سنتتیک را برای استفاده در واحد هیدرولیک فرمان خودرو توصیه می‌کنند. معمولاً سیستم فرمان این نوع خودرو ها از نوع هیدروالکتریکی است. به‌عنوان‌مثال خودروسازانی مانند بنز، BMW , فولکس , ولو , پورشه از استانداردهای ISO 7308 و DIN 51 524T3 برای مایع هیدرولیک فرمان استفاده می‌کنند.
برخی تولیدکنندهای خودرو مانند تویوتا، نیسان، میتسوبیشی، هوندا هم فقط مایع هیدرولیک شرکتی خود را که دقیقاً بر اساس مشخصات خودرو مربوطه طراحی شده توصیه می‌کنند. شکل 6 نمونه‌های از این نوع را نشان می‌دهد

شکل 6- چند نمونه از مایع‌هیدرولیک فرمان سنتتیک

مایع هیدرولیک فرمان چندمنظوره Universal Power Steering Fluid

بعضی مایع‌های هیدرولیک فرمان هم وجود دارند که تحت عنوان کاربری عمومی (چندمنظوره – Universal) در بازار وجود دارد که البته شرکت‌های تولیدکننده خودرو به‌ندرت آنها را برای استفاده در سیستم فرمان خودروهای خود توصیه می‌کنند. شکل 7 چند نمونه از این نوع را نشان می‌دهد.

شکل 7- مایع‌هیدرولیک‌فرمان چندمنظوره

مایع هیدرولیک فرمان خودروهای متداول در ایران

جدول شکل 8 برخی مایع هیدرولیک توصیه شده توسط خودروهای داخلی را معرفی می‌کند.

شکل 8- مایع‌هیدرولیک‎‌فرمان توصیه شده توسط شرکت‌های ایران‌خودرو و سایپا

نکات مهم سرویس و نگهداری

1. اگر پس از بررسی مخزن ذخیره مایع هیدرولیک فرمان مشاهده کردید مقدار آن کاهش‌یافته است و اگر این میزان کاهش در مدت‌زمان زیاد است حتماً سیستم فرمان را نشتی یابی کرده سپس اقدام به افزودن مایع کنید.
2. جهت اضافه‌کردن مایع دقیقاً همان نوعی را استفاده کنید که از قبل داخل مخزن وجود دارد. اختلاط دو نوع مایع هیدرولیک فرمان (حتی اگر هر دو نوع را شرکت تأیید کرده باشد) ممکن است باعث ایجاد خوردگی در آب‌بندها شود و باعث نشتی و عملکرد نامطلوب سیستم فرمان شود.
3. اگر قرار است مقدار زیادی مایع هیدرولیک اضافه کنید و یا کلاً مایع را تعویض کنید و یا پس از تعمیر در سیستم فرمان حتماً رویه هواگیری مدار هیدرولیک را انجام دهید.
4. تغییر رنگ مایع ملاک خوبی برای تشخیص زمان تعویض مایع هیدرولیک فرمان نیست. بهتر است بر اساس جدول سرویس و نگهداری موجود در کتاب راهنمای مشتری خودرو مربوطه اقدام به بازدید، اضافه‌کردن یا تعویض مایع هیدرولیک فرمان کنید. به‌عنوان‌مثال شکل 9 سرویس و نگهداری پراید در شرایط سخت را نشان می‌دهد.

شکل 9 – بخشی از رویه سرویس و نگهداری توصیه شده در کتاب راهنمای مشتری پراید

همانطور که در جدول مشخص است هر 42 ماه یا 60 هزار کیلومتر حرکت در شرایط سخت توصیه به تعویض مایع هیدرولیک  شده است

نویسنده : مهندس بهروز خطیبی