تجهیزات باک

در باک – حباب‌گیر – سوپاپ ایمنی – شیر کنترل

همانطور که در مقاله باک خودرو اشاره شد. تجهیزات مختلفی روی بدنه فلزی یا پلیمری باک نصب می‌شود در این مقاله با اشاره به تجهیزات باک خودرو، ساختار و عملکرد آنها مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تجهیزات باک خودرو

تعریف دقیق و استانداردی برای تجهیزات جانبی باک وجود ندارد؛ بنابراین در اینجا تعریفی انجام شده و مطابق آن جلو خواهیم رفت. به‌صورت کلی آنچه روی بدنه باک متصل است و یا در ارتباط مستقیم با بدنه باک است را تجهیزات باک یا تجهیزات جانبی باک نامیده می‌شود. شکل 1  اجزا  و تجهیزات باک خودرو را نشان می‌دهد.

شکل 1- تجهیزات باک خودرو

همانطور که در شکل 1 ملاحظه می‌شود معروف‌ترین تجهیزاتی که روی باک نصب می‌شوند عبارت‌اند از:
در باک – پمپ‌بنزین – شیر ایمنی – شیر یک‌طرفه – شیلنگ‌های رابط – پمپ‌بنزین و حباب‌گیر
پمپ‌بنزین به دلیل نقش مؤثر در سیستم سوخت‌رسانی انژکتوری در یک مقاله مجزا مطالبی اشاره شده است. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله اجزا و علائم خرابی پمپ‌بنزین مراجعه کنید.

در باک (Fuel tank cap)

همانطور که در مقاله باک اشاره شد مجرای برای پرکردن باک وجود دارد. این مجرا توسط یک در کنترل می‌شود که به آن در باک می‌گویند. با اینکه واحد کنیستر و حباب‌گیر برای کنترل بخارات سیستم باک (EVAP) طراحی شده‌اند. اما در باک به‌عنوان یک عضو قدیمی، بخشی از فرایند کنترل بخارهای باک به شمار می‌رود. شکل 2 اجزا داخلی نوعی در باک  که یکی از تجهیزات باک خودرو  است را نشان می‌دهد.

1- سوپاپ خلأ (جبران) 2- فنر 3- سوپاپ فشار (تخلیه) 4- فنر
شکل 2- نوعی در باک

همانطور که در شکل 2 ملاحظه می‌شود دو سوپاپ کنترل روی در باک وجود دارد. هنگامی که سوخت مصرف می‌شود و سطح آن در باک پایین می‌آید باید هوا جایگزین آن در باک شود تا خلأ موجود در باک افزایش پیدا نکند. به همین دلیل اختلاف فشار طرفین سوپاپ جبران (شماره 1) باعث می‌شود که فنر مربوطه (شماره 2) را به سمت پایین فشار داده و هوا بتواند از بخش بالایی در باک به سمت پایین یعنی گلویی باک هدایت شده و جلوی ایجاد افت فشار در باک را بگیرد.
هنگامی که فشار در باک افزایش یابد و سایر سیستم‌های کنترلی مانند حباب‌گیر و کنیستر نتواند آن حجم از افزایش بخارهای سوخت در باک را بگیرد. فشار سمت داخل باک سوپاپ تخلیه (شماره 3) بالا رفته و فنر (شماره 4) را به سمت بالا فشار می‌دهد. در نتیجه بخارات می‌تواند از در باک خارج شود. البته همانطور که اشاره شد این حالت فقط برای شرایط اضطراری طراحی شده در حالت طبیعی کنیستر و حباب‌گیر می‌تواند حجم بخارات باک را کنترل کند. شکل 3 نمونه‌ای دیگر از در باک را نشان می‌دهد.

1- لاستیک آب‌بندی 2- صفحه تکیه‌گاه 3- فنر فشاری 4- واشر آب‌بندی 5- سوپاپ خلایی 6- فنر خلایی
7- کاسه نمد 8- بدنه 9- اورینگ 10- سوپاپ فشاری 11- فنر فشاری 12- درپوش
شکل 3- نمونه اجزا داخلی در باک

واحد تبدیل بخار به مایع – حباب‌گیر (liquid vapor separator)

در خودروهایی که دارای باک از نوع فلزی هستند. افزایش دما در واحد باک بیشتر اتفاق می‌افتد؛ بنابراین میزان تبخیر در این نوع باک‌ها نسبت به سایر باک‌ها بیشتر است؛ بنابراین شاید در این مدل باک‌ها واحد کنیستر به‌تنهایی نتواند مجموعه بخارها را کنترل کند.
علاوه‌برآن تخلیه بخارات از در باک نیز از نظر زیست‌محیطی صحیح نیست؛ بنابراین در برخی از این نوع خودروها از یک واحد نزدیک باک که بخارهای سوخت از باک را دریافت کرده. آنها را به مایع تبدیل کرده و سپس به باک بر می‌گرداند.
در بازار این قطعه به حباب‌گیر شناخته می‌شود. شکل 4 این واحد و محل نصب آن روی خودرو پراید را نشان می‌دهد.

شکل 4- حباب‌گیر پراید و محل نصب آن در صندوق عقب

همانطور که در شکل 4 مشاهده می‌شود این واحد دارای 3 مجرا است. از مجرای بالا بخارهای سوخت وارد می‌شود و در محفظه‌های آن به‌تدریج تبدیل به مایع شده و از طریق در مجراهای پایینی، بنزین به سمت باک باز می‌گردد. در صورت وجود هرگونه شکستگی روی بدنه این بخش معمولاً بوی بنزین در سمت عقب خودرو شنیده می‌شود.

سوپاپ کنترل (Check valve)

اگر به شکل 4 دقت کنید متوجه می‌شوید به شیلنگی که به مجرای بالایی حباب‌گیر ارتباط دارد یک قطعه متصل است. این قطعه یک سوپاپ کنترل است. شکل 5 یکی دیگر از اجزا  و تجهیزات باک خودرو را بادقت بیشتری نشان می‌دهد.

1- شیلنگ تخلیه بخارها از باک 2- سه‌راهی 3- شیلنگ ورودی حباب‌گیر
4- شیر کنترل 5- شیلنگ خروجی به سمت زیر سپر عقب (یا کنیستر)
A: زمانی که طرفین شیر کنترل فشار تقریباً مساوی است شیر کنترل بسته است
B: زمانی که فشار سمت باک بیشتر می‌شود ر کنترل باز می‌شود
شکل 5- عملکرد سوپاپ کنترل حباب‌گیر

در حالت عادی وقتی بخارات به سه‌راهی (شماره 2) می‌رسد فشار کمی به پشت شیر کنترل (شماره 4) اعمال می‌کند؛ بنابراین مسیر شیر کنترل بسته بوده و فقط به سمت حباب‌گیر هدایت می‌شود. (مسیر A)
اگر فشار بخارات بیش از حد ممکن شود مسیر شیر کنترل نیز باز می‌شود و بخارات از طریق شیلنگ تخلیه (شماره 5) به سمت زیر سپر (یا کنیستر) هدایت می‌شود.

سوپاپ ایمنی و شیر یک‌طرفه (Safty valve & Check valve)

در برخی باک‌ها شیلنگ خروج بخارات باک توسط یک سوپاپ ایمنی کنترل می‌شود. شکل 6 این سوپاپ را نشان می‌دهد.

1- سوپاپ ایمنی 2- سوپاپ کنترل
A: خروج بخارها از باک
B: به سمت کنیستر
شکل 6- محل قرارگرفتن سوپاپ ایمنی و شیر کنترل

این سوپاپ که به شیر قطع جریان (Cut off) نیز شناخته می‌شود وظیفه دارد در هنگام واژگونی مسیر عبور بخارات بسته می‌شود در نتیجه بنزین از این مجرا به خارج نشت نخواهد کرد.

شکل 7- شیر کنترل

یکی دیگر از تجهیزات باک خودرو شیلنگ‌های مختلفی است که روی آن نصب شده است. جنس این شیلنگ‌ها اهمیت فراوانی دارد کیفیت و انعطاف پذیری این شیلنگ ها بسیار مهم هستند. عدم واکنش با سوخت از دیگر نکات مهم این شیلنگ‌ها است. این شیلنگ‌ها نباید به راحتی خشک شوند.گاهی اوقات از شیلنگ‌های دو یا جند لایه برای اتصالات مختلف استفاده میکنند. به عنوان مثال شکل 8 نمونه‌ای از شیلنگ دو لابه برای مسیر خروج بخارات را نشان میدهد.

شکل 8- نوعی شیلنگ دو لایه

عملکرد و تجهیزات باک خودرو در میزان مصرف و کنترل آلایندگی خودرو بسیار مؤثر است در مقاله دیگر به علائم خرابی و روش عیب‌یابی مجموعه باک خواهیم پرداخت.