علایم خرابی گیربکس دستی

علایم خرابی گیربکس دستی (جعبه دنده دستی) چیست؟ چرا جعبه‌دنده‌ها خراب می‌شوند؟ خرابی گیربکس چه آثاری دارد؟ در سلسله مقاله‌های قبلی در مورد انواع، اجزا و عملکرد این عضو مهم در سیستم انتقال قدرت خودرو مطالبی بیان شد. در این مقاله مشکلات موجود در این عضو بیان خواهد شد. باتوجه‌به تفاوت ساختاری در گیربکس‌های دستی و اتوماتیک، خرابی‌های مربوط به گیربکس‌های اتومات در مقاله‌های دیگر به‌صورت مجزا بررسی خواهد شد. سطح این مقاله در بخش آثار خرابی جعبه دنده عمومی است؛ اما برای بخش دلایل عیب نیاز به آشنایی بیشتر با اجزا و کارهای عملی روی گیربکس وجود دارد.

دوره آموزشی تعمیرات گیربکس اتوماتیک با مدرک رسمی از دانشگاه صنعتی شریف 

گیربکس دستی و مسیر انتقال قدرت

یکی از اجزا سیستم انتقال قدرت جعبه دنده است. راننده با تعیین وضعیت دسته‌دنده، بخشی از نیاز حرکتی خودرو را تعیین می‌کند. اینکه راننده با سرعت زیاد حرکت کند و یا با سرعت پایین، تا حد زیادی به وضعیت و حالت دنده ارتباط دارد؛ بنابراین عملکرد بد گیربکس به‌صورت مستقیم در کیفیت رانندگی تأثیرگذار خواهد بود.

علایم خرابی گیربکس دستی

متناسب با نوع خودرو و حالت عیب می‌تواند علائم و آثار متفاوت خرابی در جعبه دنده ها مشاهده شود. شکل 1 مهم‌ترین این آثار را معرفی می‌کند.

شکل 1- علایم مهم بروز خرابی در گیربکس

توجه کنید جعبه‌دنده در ارتباط مستقیم با موتور، مجموعه کلاچ است علاوه‌برآن در ارتباط باواسطه با چرخ‌ها نیز قرار دارد؛ بنابراین معایب مربوط به موتور، چرخ‌ها، کلاچ، پلوس، گاردان (در صورت وجود) روی عملکرد گیربکس تأثیرگذار خواهد بود. باتوجه‌به گسترده بودن و مشترک بودن علایم خرابی در این مقاله سعی شده آثار خرابی به‌صورت سیستمی بررسی شود

خرابی‌های متداول در جعبه دنده

همانطور که در مقاله اجزا جعبه دنده بیان شد. گیربکس‌ دستی از بخش‌های مختلف مکانیکی تشکیل شده‌اند. در اینجا خرابی‌های احتمالی هر قطعه و آثار آن معرفی می‌شود.

پوسته و گلدانی

این بخش درواقع بدنه گیربکس به شمار می‌رود. بدنه می‌تواند دچار ترک یا شکستگی شود. شکستگی‌های روی پوسته می‌تواند دو اثر کلی داشته باشد.
1- شاخص‌ترین اثر بروز حالت نشتی است؛ بنابراین اگر زیر بخش مجموعه جعبه‌دنده روی زمین یا روی سینی زیر موتور قطرات ناشی از چربی روغن مشاهده می‌شود. ترک بدنه می‌تواند یکی از دلایل خرابی باشد.

شکل 2- نمونه نشتی از محل اتصال بین گیربکس و موتور

2- ترک و شکستگی روی بدنه می‌تواند باعث تشدید فرکانس در پوست جعبه دنده بشود. این تشدید می‌تواند در ضعیف‌ترین حالت‌ها به‌صورت صدای ریز وزوز، شنیده شود و در بدترین حالت‌ها می‌تواند سبب لرزش خفیف بدنه شود
باتوجه‌به اینکه یکی از تکیه‌ها های ارتباطی بین مجموعه موتور و گیربکس (Powertrain) در بسیاری از خودروها روی جعبه دنده قرار دارد. خرابی‌های این تکیه‌گاه (دسته گیربکس) می‌تواند سبب ایجاد لرزش در زمان روشن بودن موتور شود.

یکی دیگر از خرابی‌های که به مجموعه پوسته می‌تواند ارتباط داشته باشد، وجود خارها و پین‌ها روی گلدانی گیربکس است، عدم تطابق محل پیچ‌ها و خارها بین گلدانی‌های گیربکس و موتور است. این اتفاق امکان ایجاد نا هم راستایی در محور ورودی و خروجی جعبه دنده را فراهم می‌کند و اثر آن بیرون‌زدن دنده 4 و یا جا نرفتن صحیح یا با صدای بیش از حد دنده 4 خواهد بود
ترجیحاً خرابی‌های روی پوسته با استفاده از چسب تعمیر نشود به دلیل اینکه در اثر ارتعاشات ممکن است چسب مربوطه بعد از مدتی مجدداً ترک بخورد.
یکی دیگر از نواحی خرابی مرتبط با پوسته، محل اورینگ، کاسه‌نمد بین میل پلوس و پوسته گیربکس است. خرابی این کاسه‌نمدها منجر به نشت روغن خواهد شد. با بررسی گردگیر پلوس سمت گیربکس وجود نشتی کاملاً مشخص خواهد بود. (شکل 3)

شکل 3- نمونه نشتی روغن اطراف شفت میل پلوس

دسته‌دنده و اهرم‌بندی آن

یکی دیگر از اجزا گیربکس دستی دسته‌دنده و مکانیزم انتقال نیرو به جعبه دنده است. شاخص‌ترین عیب در این حوزه هرز شدن دسته‌دنده است. به‌عبارت‌دیگر دسته‌دنده در محل خود بسیار لق است. اثر این خرابی در گیربکس دستی لرزش بیش از حد در زمان روشن بودن موتور یا قراردادن آن در یک‌دنده خاص خواهد بود. (شکل 4)

شکل 4- خرابی مجموعه نگهدارنده دسته‌دنده

ماهک و میل ماهک

یکی دیگر از محل‌های خرابی مجموعه ماهک و میل ماهک است. خلاصی بیش از حد ماهک روی میل ماهک، خرابی ساچمه فنر قفلی میل ماهک از معروف‌ترین خرابی‌های این دو عضو هستند. این خرابی‌ها می‌تواند سبب جا نرفتن دنده، بیرون‌زدن دنده و یا قاطی‌کردن دنده‌ها بشود. (شکل 5 و 6)

شکل 5- شکستگی ماهک

شکل 6- خرابی مجموعه قفلی میل ماهک ساچمه فنر یا پین

چرخ‌دنده‌ها و محورها

یکی دیگر اجزا مهم گیربکس‌ها، چرخ‌دنده‌ها و شفت‌ها هستند. خرابی‌های متداول در این دو عضو می‌تواند تیزکردن دنده‌ها، شکستن دنده‌ها و یا لاغرشدن شفت‌ها باشد. (شکل 7)

شکل 7 – نمونه‌هایی از شکستگی دندانه‌ها

علایم این نوع خرابی در گیربکس دستی که شامل شکستگی یا ساییدگی یا شیشه‌ای شدن دندانه‌های چرخ‌دنده است ایجاد صدا در هنگام کارکردن دنده یا تعویض دنده خواهد بود. علاوه‌برآن تعویض دنده به‌دشواری انجام خواهد شد. حتی احتمال بیرون‌زدن دنده نیز وجود دارد.

مجموعه سنکرونیزه

سیستم سنکرونیزه (جعبه دنده غیر سنکرونیزه) هم یکی دیگر از مجموعه‌های مهم در گیربکس به شمار می‌رود که اجزا مختلفی مانند، توپی، کشویی، خار موشکی، دنده‌برنجی دارد هر یک از این اجزا مکانیکی می‌تواند دچار مشکل شود. شکل 8 برخی از خرابی‌های رایج در سیستم سنکرونیزه را نشان می‌دهد.

شکل 8 – نمونه ای از خرابی‌های مجموعه سنکرونیزه

علایم خرابی گیربکس دستی در بخش سیستم سنکرونیزه شامل درگیری نامناسب و با صدا، بیرون‌زدن دنده، همراه باشد. در صورت مشاهده این آثار خرابی باید حتماً سیستم سنکرونیزه به‌صورت ظاهری مورد بازدید قرار گیرد.

یاتاقان‌ها

در گیربکس انواع مختلف یاتاقان استفاده می‌شود این یاتاقان‌ها می‌تواند از نوع رولبرینگ (رولبرینگ خودرو)، بلبرینگ و بوش باشد. معروف‌ترین نوع خرابی در یاتاقان‌های از نوع بوش، ساییدگی بیش از حد است که باعث لقی چرخ‌دنده روی آن می‌شود. (شکل 9 و 10)

شکل 9- بررسی ساییدگی بیش از حد در بوش چرخدنده ها

شکل 10- نمونه خرابی نوعی یاتاقان رولبرینگی

در صورت خرابی بلبرینگ‌های بیرونی صدا گیربکس بسیار زیاد خواهد بود؛ بنابراین در صورت مشاهده این علایم خرابی در گیربکس دستی حتماً باید به‌عنوان یکی از عوامل خرابی به یاتاقان نیز توجه کرد. خرابی یاتاقان‌های داخلی باعث افزایش ساییدگی در جعبه دنده شده و روغن داخل آن داغ می‌شود. بویی شبیه سوختگی روغن مخصوصاً در سرعت‌های بالاتر احساس خواهد شد.