تسمه سفت‌کن اهرمی

 (Tensioner)

تسمه سفت کن تسمه تایم یا تسمه سفت‌کن تسمه تجهیزات جانبی که به تسمه دینام هم معروف است از جمله قطعاتی می‌باشد که تاثیر زیادی در عملکرد مناسب و طول عمر تسمه دارد. شکل 1 یک نوع تسمه تایم و سایر ادوات آن را نشان می‌دهد.

1-چرخ تسمه واترپمپ 2-چرخ تسمه میل‌سوپاپ 3-تسمه سفت‌کن تسمه‌تایم 4-هرزگرد تسمه‌تایم 5-چرخ تسمه میل‌لنگ
شکل1-تسمه‌تایم و ادوات آن

از آنجایی که تسمه‌تایم قطعه‌ای انعطاف‌پذیر است لذا برای استقرار آن در مسیر با راندمان مناسب و مطلوب، از هرزگردها و تسمه سفت‌کن‌های مختلفی همانند شکل 1 استفاده می‌شود که البته لازم به توضیح است که هرزگردها فقط مسیر حرکت تسمه را اصلاح می‌کنند در حالیکه تسمه سفت‌کن‌ها علاوه بر اصلاح مسیر حرکت تسمه‌تایم وظایفی دیگر نیز بر عهده دارد که در ادامه به توضیح در مورد آن پرداخته می‌شود.

وظیفه تسمه سفت کن :

تسمه سفت‌کن تسمه‌تایم دارای وظایفی به شرح زیر می‌باشد:
1-قرار دادن تسمه‌تایم در مسیری که حداکثر راندمان، حداکثر طول عمر و حداقل لغزش و صدا را ایجاد کند.
2-ایجاد کشش مناسب در تسمه‌تایم برای پیشگیری از لغزش
3-از آنجایی که گشتاور تولید موتور که توسط میل‌لنگ به سایر اجزا از جمله میل‌سوپاپ منتقل می‌شود سرشار از ارتعاشات پیچشی است و از طرفی باز و بسته شدن سوپاپ‌ها نیز بار ضربه‌ای و متناوبی به میل سوپاپ اعمال می‌کنند، بنابراین تسمه‌تایم در معرض ارتعاشات پیچشی زیادی می‌باشد که انتظار می‌رود تسمه‌ سفت‌کن تسمه‌تایم بخش عمده‌ای از این ارتعاشات را مستهلک کند تا باعث طول عمر تسمه‌تایم شود.

انواع تسمه سفت‌کن:

مطابق شکل 2 سه نوع تسمه سفت‌کن اهرمی، خارج از مرکز و هیدرولیکی در موتور خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تسمه سفت‌کن اهرمی تسمه سفت‌کن خارج از مرکز تسمه سفت‌کن هیدرولیکی

تسمه سفت‌کن اهرمی         تسمه سفت‌کن خارج از مرکز                  تسمه سفت‌کن هیدرولیکی

شکل 2-انواع تسمه سفت‌کن

تسمه سفت کن اهرمی:

اجزای تسمه سفت کن اهرمی :

شکل 3 اجزای تسمه سفت کن اهرمی را نشان می‌دهد.

1-واشر 2-غلتک تسمه‌ سفت‌کن 3-درپوش بالایی 4-بوش مخروطی تفلونی 5-فنر 6-درپوش پایینی
شکل 3-اجزای تسمه سفت‌کن مکانیکی

واشر:

این واشر از طریق پیچ چپگردی که بر روی درپوش بالایی نصب می‌گردد ضامن استقرار مطمئن غلتک تسمه سفت‌کن روی درپوش بالایی است.

غلتک تسمه سفت کن اهرمی :

این قطعه مطابق شکل 4 از دو قطعه تشکیل شده است. بخش بیرونی غلتک از جنس پلی‌آمید است تا کمترین میزان انتقال حرارت از موتور به تسمه تایم منتقل شود(البته در برخی تسمه سفت‌کن‌ها بخش بیرونی نیز فلزی است و طبیعتا حرارت بیشتری به تسمه‌تایم منتقل می‌شود که باعث کاهش طول عمر تسمه‌تایم می‌گردد) و بخش داخلی آن نیز یک بلبرینگ است که بر روی درپوش بالایی تسمه سفت‌کن استقرار می‌یابد.

1-غلتک از جنس پلی‌آمید 2-بلبرینگ
شکل 4-غلتک تسمه سفت کن اهرمی

درپوش بالایی:

درپوش بالایی تسمه سفت کن اهرمی در شکل 5 نشان داده شده است.

1-پیچ چپ‌گرد 2-محور نشیمنگاه غلتک 3-شیار نشیمنگاه بالایی فنر 4-بدنه درپوش بالایی 5-محور مخروطی درپوش بالایی 6-سوراخ محل استقرار پین ضامن تسمه سفت‌کن برای سهولت نصب
شکل 5-درپوش بالایی تسمه سفت کن اهرمی

همانگونه که ملاحظه می‌شود غلتک بر روی محور شماره 2 مستقر شده و بوسیله پیچ چپ‌گرد شماره 1 در محل خود تثبیت می‌گردد. از طرفی محور مخروطی شماره 5 نیز در درپوش پایینی قرار می‌گیرد که البته بین این محور مخروطی و نشیمنگاه آن یک بوش تفلونی قرار دارد و روانکاری آن نیز توسط گریس ذخیره شده در شیار روی محور شماره 5 انجام می‌شود.
بر روی درپوش بالایی سوراخ شماره 6 تعبیه شده است تا پس از تولید تسمه سفت‌کن توسط پینی که از این سوراخ عبور می‌کند، تسمه سفت کن در حالت خلاص قرار می‌گیرد و نصب آن راحت انجام می‌شود. پس از نصب تسمه سفت‌کن، پین از داخل سوارخ برداشته می‌شود و تسمه‌ سفت‌کن در حالت فعال قرار می‌گیرد.

بوش مخروطی تفلونی:

این بوش در شکل 6 نشان داده شده است.

شکل 6-بوش تفلونی تسمه سفت‌کن

این بوش تفلونی درون بوش مرکزی درپوش پایینی نصب می‌شود و محور درپوش بالایی نیز بر روی این بوش تفلونی قرار می‌گیرد. پس از ساخت، شیار محور درپوش بالایی با مقداری گریس پر می‌شود تا عملیات روانکاری بین محور و بوش تفلونی انجام شود.
لازم به ذکر است بین بوش تفلونی و محور درپوش بالایی باید مقداری اصطکاک خشک وجود داشته باشد تا عملیات مستهلک کردن ارتعاشات تسمه تایم به سرعت و سهولت انجام شود و طول عمر تسمه تایم افزایش یابد.

فنر:

سر بالایی فنر در شیار درپوش بالایی و سر پایینی فنر نیز در درپوش پایین مقید می‌شود و بنابراین درپوش بالایی که حامل غلتک تسمه سفت‌کن نیز می‌باشد نسبت به درپوش پایینی که بر روی بدنه موتور تثبیت می‌شود فنربندی شده و عملیات سفت کردن تسمه‌تایم انجام می‌شود. در این حالت همواره کشش مناسبی در تسمه‌تایم وجود دارد که باعث افزایش راندمان و طول عمر و کاهش لغزش تسمه‌تایم می‌شود.
درپوش پایینی:
شکل 7 درپوش پایینی تسمه سفت‌کن را نشان می‌دهد.

1-درپوش پایینی 2-پین تثبیت ابتدای کورس 3-نشیمنگاه مخروطی بوش تفلونی 4-نشیمنگاه پایینی فنر
شکل 7-درپوش پایینی تسمه سفت‌کن

این درپوش بر روی بدنه موتور نصب و تثبیت می‌شود. بر روی بدنه درپوش پایینی پین شماره 2 به صورت پرسی نصب شده است تا پس از باز شدن تسمه سفت‌کن از روی موتور و تسمه‌تایم، درپوش بالایی بیش از حد مجاز دوران نکند و توسط این پین در ابتدای کورس خود قرار گیرد.
بخش 3 از درپوش پایینی یه سوراخ مخروطی است که بوش تفلونی درون آن قرار می‌گیرد و محور درپوش بالایی نیز در داخل بوش تفلونی واقع می‌گردد. بخش 4 درپوش پایینی نیز شیار مارپیچی است که سر پایینی فنر درون آن مقید می‌شود و از دوران فنر پیشگیری می‌شود تا فنربندی پیچشی بین درپوش بالایی و درپوش پایینی به درستی انجام شود.

عیب‌یابی تسمه سفت کن اهرمی :

برای عیب‌یابی تسمه سفت کن اهرمی باید به موارد ذیل توجه کرد:
1-از دوران راحت، روان و بدون صدای غلتک اطمینان کنید. وجود هر نوع صدا، حرکت غیریکنواخت، شکستگی، سایش و مخروطی شدن بخش بیرونی دلیل قطعی برای تعویض تسمه سفت‌کن است.
2-از دوران راحت، روان و بدون صدای دو درپوش نسبت به یکدیگر اطمینان حاصل کنید در صورت وجود هر نوع صدا و حرکت غیریکنواخت، تسمه سفت‌کن را تعویض کنید.
3-وجود هر نوع لقی شعاعی بین درپوش‌ها، نشانه‌ای قطعی از خرابی تسمه سفت‌کن است که باید تسمه سفت‌کن را تعویض کرد.
4-با حرکت دو درپوش نسبت به یکدیگر از نیروی فنریت مناسب اطمینان حاصل کنید. در صورتیکه نیروی فنر ضعیف یا فنر دارای خلاصی باشد باید نسبت به تعویض تسمه سفت‌کن اقدام کرد.

این مطلب ادامه دارد و در مقاله‌های بعدی تسمه سفت‌کن خارج از مرکز و هیدرولیکی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.