پراید / تیبا /ساینا /تندر 90 و…
در مقاله مدار فن l90 در مورد ساختار و اجزا تک فن با دو دور مطالبی بیان شد. همانطور که اشاره شد این نوع مدار فن در بسیاری از خودروهای دنیا متداول است باتوجه‌به اهمیت عملکرد فن در سیستم خنک‌کاری موتور در این مقاله به‌صورت مجزا خرابی‌های متداول و روش عیب یابی سیستم فن خنک کننده بیان خواهد شد.
همانطور که در مقاله روش عمومی عیب‌یابی خودرو اشاره شد یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در هر روش عیب‌یابی، مشاهده علائم خرابی است، با کمک علائم خرابی می‌توان عیب‌های احتمالی را محدودتر کرد. در بررسی آثار خرابی را می‌توان از مالک خودرو نیز کمک گرفت؛ چون با خصوصیات خودرو خود آشنا است؛ اما به‌عنوان یک کارشناس تعمیرات همواره باید صحت‌وسقم گفته‌های مالک خودرو آزمایش شود سپس به ادامه عیب‌یابی پرداخته شود.
به صورت استاندارد دور کند در دمایی بین 90 الی 95 درجه و دور تند در دمایی بین 95 الی 105 درجه فعال میشود نوع موتور در درجه حرارت فعال شدن بسیار موثر است. در صورتی که مشاهده شود در دمای طبیعی آن موتور فن‌ها روشن نمی‌شوند ، نشانه وجود مشکل در سیستم است.
مهم‌ترین آثار وجود مشکل در مدار فن خنک کننده موتور را می‌توان در شکل 1 مشاهده کرد.
شکل 1- علائم خرابی مدار فن خنک کننده
تقریباً بیشتر علائم خرابی متداول در این مدار در شکل 1 آمده است برخی موارد دیگر هم وجود دارد که کمتر اتفاق می‌افتد. در اینجا بر اساس آثار خرابی مسیر عیب‌یابی پیشنهادی بیان خواهد شد.
شرح‌حالت: در این مورد دمای موتور به‌سرعت بالا می‌رود. با بررسی عملکرد فن مشاهده میشود که دور کند و تند روشن نمی‌شود.
شکل 2 عیوب احتمالی اصلی در این حالت را نشان می‌دهد.
شکل 2- دلایل احتمالی خرابی فن خنک کننده – فن اصلاً کار نمی‌کند
پس از تشخیص احتمالات ممکن باید تک‌تک احتمالات مورد بررسی قرار بگیرند. همیشه بررسی از موارد زیر شروع میشود.
ساده‌ترین – نزدیک‌ترین – متداول‌ترین
ساده‌ترین گزینه فیوز خواهد بود. به کتاب راهنمای مشتری خودرو مراجعه کرده و محل قرارگرفتن فیوز را بررسی کنید. حداقل یک فیوز و گاهی سه فیوز برای مدار فن در نظر گرفته میشود. با یک تست لامپ ساده می‌توان وضعیت فیوز را بررسی کرد. باتوجه‌به مدار معمولاً فیوز اصلی برق مثبت دایم در حالت سوئیچ باز (و حتی گاهی سوئیچ بسته) باید داشته باشد. برای
شکل 3 نمونه‌های از جعبه‌فیوزهای چند خودرو و محل فیوز فن را نشان می‌دهد.
شکل 3- نمونه‌های از فیوزهای اصلی مدار فن خنک کننده
درصورتی‌که مجدداً فیوز سوخت به دنبال بررسی اتصال کوتاه در مدار مخصوصاً سیم‌های فن باشید. گیرپاژ کردن فن نیز می‌تواند از دیگر عوامل سوختن فیوز باشد که به‌سادگی می‌توان با چرخاندن پروانه آن را بررسی کرد.
برای بررسی سیم‌کشی جعبه‌فیوز بهتر است فیوز از محل خود خارج شود و با تست لامپ یا مولتی‌متر پایه‌های فیوز بررسی شوند. یکی از پایه‌ها باید حتماً مثبت باشد و پایه دیگر باید به پایه 30 رله‌ها متصل باشد. در غیر این صورت سیم‌کشی جعبه‌فیوز دچار مشکل شده است. (شکل 4)
شکل 4- بررسی سیم‌کشی جعبه‌فیوز
فن یک موتور ساده DC است؛ بنابراین تست آن ساده است. کافی است کانکتور سیم فن را پیدا کنید سپس آن را جدا کرده و از باتری یک سیم مثبت و یک سیم منفی به آن متصل کنید. جهت اتصال‌دادن مثبت و منفی تفاوتی ندارد؛ چون فقط می‌خواهیم صحت عملکرد آن را مشخص کنیم. به شکل 5 توجه کنید.
شکل 5- مجموعه فن خانواده پراید/تیبا
بر اساس شکل 5 می‌توان کانکتور فن (شماره 5) را جدا کرد و از سمت موتور فن به پایه‌های آن برق داد
پیشنهاد میشود باتوجه‌به اینکه رله فن‌ها عموماً در جعبه‌فیوز موتور قرار داده می‌شوند و در دسترس هستند با زدن یک پل بین پایه‌های 30 و 87 رله فن دور تند می‌توان علاوه بر فن، سیم‌کشی و کانکتور فن نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد
احتمال سوخت هر دو رله فن به‌صورت هم زمان بسیار کم است. اما امکان دارد یکی از رله‌ها سوخته باشد. ساده‌ترین راه بررسی صدای کوچک (چک‌چک) رله‌ها است. می‌توان رله را لمس کرد و منتظر زمان عملکرد رله‌ها بود. اگر صدای چک‌چک شنیده نشود؛ یعنی رله کار نمی‌کند که می‌تواند دلیلش خرابی یکی از بخش‌های زیر باشد
رله – سیم‌کشی رله بخش قدرت – سیم‌کشی رله بخش فرمان – ECU
بررسی خرابی رله و سیم‌کشی قدرت سیم‌کشی رله فن‌ها بسیار ساده است همانطور که در فیلم هم نمایش داده شد اگر بعد از خارج‌کردن پایه 30 و 87 رله‌ها پل زده شود. فن باید کار کند. یک‌بار در دور کند. یک‌بار در دور تند باید فن کار کند. اگر فن با پل زدن کارکرد؛ یعنی سیم‌کشی بخش قدرت رله سالم است می‌توان گفت یا رله خراب است یا سیم‌کشی رله بخش فرمان سمت ECU مشکل دارد.
درصورتی‌که به دستگاه دیاگ دسترسی دارید می‌توانید از منو تست عملگر (Actuator test) مسیر برق از رله تا بدنه فن را بررسی کنید. درصورتی‌که با دستگاه دیاگ هر کدام از دورهای کند یا تندکار کردند؛ اما در حالت معمولی روشن نمی‌شوند احتمال خرابی سنسور دمای آب یا ECU وجود دارد. بعلاوه می‌تواند از طریق منو پارامتر دمای مایع خنک‌کننده موتور را بررسی کنید.
درصورتی‌که به دستگاه دیاگ دسترسی ندارید. برای بررسی سیم‌کشی فرمان باید پایه‌های 85 و 86 بررسی شوند. یک‌پایه باید مثبت دایم (یا مثبت بعد از سوئیچ) داشته باشد و پایه دیگر باید در زمان روشن‌شدن فن منفی از ECU بگیرد. اگر در زمانی موتور داغ است منفی به یکی از پایه‌های رله دور تند یا کند ارسال نشود مشکل از موارد زیر است.
سیم‌کشی ECU به رله – ECU – فشنگی آب و سیم‌کشی آن
راه‌حل کاربردی: اگر دسترسی به کانکتور سنسور دمای آب وجود دارد. این کانکتور جدا شود و سپس موتور روشن گردد. بعد از چند لحظه باید فن شروع به کار کند. این اتفاق افتاد یعنی ECU و سیم‌کشی آن به رله‌های دور تند و کند سالم است.اگر فن کار نکرد مشکل احتمالی از ecu یا سیم کشی آن به رله است در غیر این صورت مشکل احتمالاً از فشنگی آب یا سیم‌کشی آن است. دلیل این کار را در مقاله علائم خرابی سنسور دمای آب مشاهده کنید.
تقریباً تا اینجا تمامی حالات ممکن که در شکل 2 مطرح شده بود بررسی شد. از این به بعد فقط به عیوب احتمالی اشاره خواهد شد.
خرابی‌های احتمالی در شکل 6 آمده است.
شکل 6- خرابی‌های احتمالی زمانی که فقط دور کند کار نمی‌کند
از بین خرابی‌های احتمالی فقط مشکل مقاومت فن و سیم‌کشی آن بررسی نشده است. معمولاً فیوز داخل مقاومت فن در اثر حرارت می‌سوزد (به مقاله مقاومت فن مراجعه کنید) به‌این‌ترتیب ارتباط ورودی و خروجی آن از بین می‌رود. روش‌های مختلفی برای تست مقاومت فن وجود دارد. اگر به مولتی‌متر دسترسی دارید ساده‌ترین کار اندازه‌گیری ولتاژ کانکتور فن است. شکل 7 این حالت را نشان می‌دهد.
شکل 7- بررسی ولتاژ خروجی مقاومت فن – تیبا
متناسب با نوع خودرو ولتاژ خروجی حدود 7 تا 10 ولت باید باشد. در صورت صفر بودن ولتاژ یعنی مقاومت فن سوخته است
این حالت یعنی دور کند کار می‌کند؛ اما دور تند کار نمی‌کند. معایب احتمالی در شکل 8 آمده است.
شکل 8- خرابی‌های احتمالی زمانی که فقط دور تند کار نمی‌کند
روش بررسی تمامی احتمالات در حالت‌های قبلی اشاره شده است.
این حالت می‌تواند به دلیل مشکل الکتریکی یا مکانیکی باشد.
عیوب احتمالی الکتریکی عبارت‌اند از افزایش مقاومت در مدار، این حالت می‌تواند در اثر سولفاته کردن رله‌ها یا پایه رله‌ها، کانکتورها یا نیم‌سوز شدن فن اتفاق بیفتد که باید سیم‌کشی فن بررسی شود. بهتر است مستقیم به فن برق داده شود و سرعت آن را باحالت دور تند مقایسه کرد در این زمان می‌توان نیم‌سوز شدن یا وجود مقاومت در مسیر را تشخیص داد
عیوب مکانیکی عبارت‌اند از گیرپاژ کردن موتور، یا شل‌شدن اتصال پروانه به موتور هستند شل شده خار یا پیچ نگهدارنده پروانه می‌تواند عامل این اتفاق شود
این حالت می‌تواند از نا بالانسی موتور فن یا مشکل در اتصال پروانه باشد. معمولاً باید پروانه تعویض شود.
این حالت می‌تواند در اثر عیوب الکتریکی یا مکانیکی باشد.
عیوب الکتریکی عبارت‌اند از شوک‌های لحظه‌ای که معمولاً در اثر نوسانات ولتاژی ایجاد میشود. این اتفاق می‌تواند حاصل شل بودن اتصالات و کانکتورها و پایه رله باشد. آمپر کشیدن مدار نیز می‌تواند سبب سوختن مقاومت فن شود معمولاً در این حالت پایه‌های کانکتور مقاومت فن ذوب میشود. نامناسب‌بودن سیم یا ضعیف‌بودن آن یا کیفیت ضعیف ترمینال مقاومت فن، کیفیت نامناسب فیوز داخل مقاومت فن و وجود اتصالی در سیم‌کشی فن و در نهایت گیرپاژ بودن فن می‌تواند از مهم‌ترین دلایل سوخت مقاومت فن باشد.
عیوب مکانیکی به عملکرد مسیر سیستم خنک‌کاری بر می‌گردد. مقاومت فن در مجاورت رادیاتور نصب میشود. اگر سیستم خنک‌کاری ضعیف کار کند یا لوله‌های داخلی رادیاتور مسدود شده باشند حرارت در یک سمت بیشتر از سمت دیگر خواهد بود. واترپمپ مشکل داشته باشد آب بیش از حد داغ شده و در نهایت باعث سوخت فیوز داخل مقاومت فن میشود. داغ بودن موتور مانند نسبت نامناسب سوخت به هوا می‌تواند باعث داغ‌شدن موتور و در نتیجه گرم‌شدن بیش از حد رادیاتور شود.
توجه: گاهی ممکن است در ظاهر دو فن برای سیستم خنک کننده وجود داشته باشد؛ اما از ساختار یک فن دو دور استفاده شود به‌عنوان‌مثال خودرو جیلی EC7 از این دسته است. شکل 9 مدار فن این خودرو را نشان می‌دهد.
شکل 9- مدار فن خنک کننده خودرو جیلی EC7
همانطور که در شکل 9 مشاهده میشود هر دو فن استفاده شده در این مدار با هم موازی هستند و در مدار هم مقاومت فن وجود دارد. اگر برق از پایه 1 عبور کند از مقاومت فن می‌گردد پس ولتاژ برای هر دو فن کاهش می‌یابد و اگر از پایه 2 وارد شود بدون مقاومت فن بوده ولتاژ طبیعی به هر دو فن می‌رسد پس عیب‌یابی این مدل‌ها نیز مانند مدار یک فن دو دور خواهد بود.
نویسنده: مهندس بهروز خطیبی
